هواداران تارنمای ارگ ایران

تصویر دیوارنگاری غار دوشه، خرم‌آباد لرستان، حدود هزاره سوم پیش از گاه ایرانی، عکس ۴۸۷۵.

منطقه نوسنگی جنوب شرق ایران

تل ابلیس

در ۳ کیلومتری جنوب روستای کنونی حیدرآباد و در ۱۸ کیلومتری جنوب شرق شهرستان مشیز در دره بردسیر واقع شده است.

در ۱۳۱۱ استاین برای نخستین بار از تل ابلیس دیدن کرد. در ۱۳۴۲ کالدول بررسی کرد، و در ۱۳۴۴ مرکز باستان شناسی ایران اقدام به حفر دو گمانه نمود. اما حفاری منظم در سال ۱۳۴۵ به سرپرستی کالدول انجام پذیرفت.

معماری تل ابلیس

دیوارها با خشت و ملات کاهگل ساخته شده اند. ضخامت خشتها به یک اندازه بود، اما طول آنها فرق داشت. دیوارها دارای اندود محلول گل اخری بودند. خانه ها دارای چندین اتاق بودند ورودی و اتاق اصلی هر خانه در یک راستا قرار داشت. بنظر می رسد ابتدا دیوارهای محصور کننده و اتاق اصلی ساخته می شد، سپس سایر فضاها. هر خانه دارای دو اجاق بود یکی داخل اتاق و دیگری در محوطه روباز خانه و تمامی اجاقها دارای نقشه واحدی بودند.

سفال تل ابلیس

سفالها را براساس لایه نگاری از قدیم به جدید دسته بندی کرده، و سفالهای هر لایه را نام ویژه ای دادند.

ابلیس VII = سفال حیدرآباد. ابلیس VI = سفال نجف آباد. ابلیس V = سفال مشیز. ابلیس IV = سفال علی آباد. ابلیس III = سفال دشکر. ابلیس II = سفال ابلیس. ابلیس I = سفال بردسیر. ابلیس ۰ = سفال لاله زار خشن.

ابلیس صفر سفال لاله زار خشن ــ پوک و دارای شاموت گیاهی بسیار زیاد و دست ساز است. سطح سفال با لعاب گلی غلیظ و با روش دست مرطوب پوشش داده شده است. سفال در حرارت پایین پخته شده و برخی از ظروف تل ابلیس دارای تزئینات به شکل مار یا کرم و حیوان مسبک هستند.

ابلیس I سفال بردسیر ــ قدمت قرن ۶ تا ۸ گاهشمار ایرانی، مانند سفال لاله زار خشن دست ساز است. خمیر سفال نخودی رنگ و شاموت آن گیاهی، شنی و یا مخلوطی از هردوی آنها است، که خوب ورز داده شده است. سفال بردسیر در حرارت بهتری پخته شده است، و بر سه قسم است:

الف- بردسیر منقوش: نقوش با رنگ عنابی تیره یا سیاه کشیده شده اند. در بعضی موارد نیز قرمز زایل شونده استفاده شده است. عناصر معمولا هندسی هستند، ولی گاها نقوش حیوانی نیز استفاده شده است. در مواردی نقش پرنده یا کژدم استفاده شده است. ظروف بردسیر فنجانها و کاسه های با بدنه بیرون برگشته و سبو با گردن باریک و لبه به خارج برگشته هستند.

ب- بردسیر با لعاب گلی قرمز: سطح این نوع سفال را لعاب گلی قرمز رنگ پوشش داده اند و در برخی موارد داغدار کرده اند. اکثر این قبیل ظروف را کاسه های با بدنه به خارج برگشته با کف تخت تشکیل می دهند.

ج - بردسیر ساده: شکل این نوع ظروف همانند بردسیر منقوش است، با این تفاوت که عاری از هرگونه نقوش تزئینی است.

ابلیس II سفال ابلیس ــ مانند دو نوع قبلی دست ساز هستند. خمیر سفالهای ابلیس قرمز و بخوبی ورز داده شده، و شاموت آن گیاهی است. در کوره هایی پخت شده، که حرارت آن کنترل شده است. سفال ابلیس به آسانی از سفال بردسیر قابل تشخیص است. علیرغم قرمز بودن رنگ خمیر سفال بردسیر پخت آنها ناقص بوده، و از این جهت با سفال ابلیس متفاوت است. سفال ابلیس به دو گروه ابلیس منقوش و ابلیس ساده تقسیم می شود.

نقوش سفال ابلیس همانند نقوش بردسیر هندسی است، با این تفاوت که با مهارت بیشتری کار شده، و البته تنوع کمتری نسبت به بردسیر دارد، و نقوش حیوانی بسیار کم و از نقوش هندسی جناغیها زیاد هستند. نقوش معمولا یک سوم فوقانی ظروف را تزئین کرده اند. از نظر شکل ظروف منقوش ابلیس لیوانها و فنجانها در اکثریت قرار دارند.

ابلیس III سفال دشکر: دست ساز با خمیر نخودی روشن یا صورتی روشن و شاموت گیاهی، ضخامت سفال دشکر بیشتر از سفال ابلیس است. متداولترین ظروف عبارتند از کاسه ها و فنجانهای با لبه به داخل برگشته. سفال دشکر حدود ۳۰۰ سال جدیدتر از ابلیس است. سفال دشکر به سه گروه ذیل تقسیم می شود:

الف- سفال منقوش که نقوش ساده هندسی با رنگ قرمز کشیده شده اند. ب- سفال ساده. ج- سفال جلادار.

ابلیس IV سفال علی آباد: دست ساز دارای خمیر قهوه ای متمایل به صورتی یا آجری با شاموت گیاهی. سطح سفال با لعاب گلی غلیظ به رنگ نخودی پوشش داده شده است. سفال علی آباد ظریفتر از انواع سفالها هستند. سفال علی آباد به ۵ گروه تقسیم می شود:

الف- علی آباد ساده. ب- علی آباد منقوش، نقوش با رنگ قهوه ای، قرمز یا سیاه کشیده شده اند. متداول ترین عناصر نقشی را خطوط مستقیم، منحنی یا موجی تشکیل می دهند.

ج- علی آباد دو رنگ، از ترکیب دو رنگ قرمز و سیاه، قهوه ای و سبز و یا سیاه و سبز استفاده شده است. د- علی آباد شسته.

هـ- علی آباد دارای نوار برجسته، سفالهای نوار برجسته در کف دارای علامت نخبری هستند. در میان طبقه ای که معرف آن سفال علی آباد است، تعدادی سفال کاسه لبه واریخته هم بدست آمده است.

ابلیس V سفال مشیز: چرخساز دارای خمیر به رنگ قرمز آجری با شاموت شن است. سطح سفال را با لعاب گلی غلیظ پوشش داده اند و سفالها سخت هستند. در کورههایی که حرارت آنها کنترل میشده است پخته شده اند. بیشترین قطعات متعلق به کاسه های دهانه گشاد با کف تخت هستند. سفال مشیز به دو گروه ذیل تقسیم می شود:

الف- ساده. ب- منقوش، نقوش عبارت هستند از نوارهای پهن رنگ، که بصورت یک نوار واحد یا دو نوار موازی و گاهی دو نوار متقاطع قسمت فوقانی ظرف را تزئین کرده اند.

ابلیس VI سفال نجف آباد: شبیه سفال سیلک چهار است، که با جمدت نصر همزمان وی باشد.

ابلیس VII سفال حیدرآباد: سفالهای خاکستری رنگ از نیمه دوم هزاره چهار گاه ایرانی هستند.

اشیا سنگی تل ابلیس

۱- سنگ سابها. ۲- دسته هاونها. ۳- سایندهها. ۴- کاسههای سنگی. ۵- سنگهای درفش تیزکن. ۶- پیکرکهای انسانی. ۷- تبرهای سنگی. ۸- ابزار سنگی.

اشیا گلی تل ابلیس

۱- پیکرکهای انسانی و حیوانی. ۲- میخهای گلی. ۳- گلوله های گلی. ۴- فلاخنهای گلی. ۵- سردوکها.

ــ ابلیس VI همزمان با جمدت نصر بین النهرین است.

منطقه نوسنگی جنوب شرق ایران

تل یحیی

در دره سوغون در ۲۲۵ کیلومتری جنوب کرمان در ۳۰ کیلومتری شمال شرق شهرستان دولت آباد واقع شده است.

در تابستان ۱۳۴۶ لمبرگ کارلوفسکی تعدادی سفال از سطح تپه یحیی جمع آوری نمود. در ۱۳۴۷ اولین فصل حفاری تپه یحیی آغاز شد. و در ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹ ادامه یافت.

ارتفاع این تپه حدود ۲۰ متر و قطر دایره پایین آن حدود ۱۸۷ متر است. یافته‌های باستان‌شناسی نشان از این دارد که تپه در دوره ایلام، شهر متمدن بزرگی بوده است، که از آن به عنوان قلعه نظامی استفاده می‌شد.

تصویر تپه یحیی، و آثار کاوش باستان شناسی، عکس شماره ۸۹۱۱.

معماری تپه یحیی

کهن ترین بقایای معماری تپه یحیی در لایه E در دوره یحیی VIII بدست آمده، که پاره دیواری بوده است. دیوارها با خشتهای دست ساز ساخته شده اند. اتاقها بسیار کوچک بودند و کف اتاقها با کاهگل اندود شده بود، و در کف و سقف از حصیر استفاده شده بود. در دوره های VIII , VII بقایای خاصی از معماری بدست نیامد، ولی از دوره VI معماری مشخصتری نمایان شد. بقایای معماری دوره VI تپه یحیی:

الف- این مرحله در زیر Vc قرار داشت. دیوارها با خشتهای دست ساز ساخته شده بودند. ب- مستقیما زیر بقایای مرحله الف قرار داشتند.

ج- اتاقهای بسیار کوچک و از گل و نی برای ساختن سقف استفاده کرده بودند. احتمالا کف بعضی اتاقها اندود شده بود. د- دیوارهای چینه ای با اندود کاهگل. هـ- کهنترین بقایای دوره VI شامل دو ردیف پاره دیوار چینه ای بود.

سفال تپه یحیی

اولین نمونه سفال در لایه E در دوره یحیی VIII روی سطح خاک بکر بدست آمد. کهنترین سفال تپه یحیی خشن، ساده، با خمیر قرمز ناخالصی شنی و شاموت گیاهی بود. سفالها دست ساز بودند، با لعاب گلی غلیظ قرمز که گاها صیقلی شده بودند.

نوع دیگر سفالهای این دوره با خمیر نخودی و شاموت گیاهی بودند. سطح آنها با لعاب گلی غلیظ قرمز و نقوش ساده هندسی تزئین شده بود.

سفال مشخصه دوره یحیی شبیه سفال ابلیس و باکون الف بود. دست ساز با شاموت گیاهی دارای نقوش ساده هندسی با رنگ سیاه روی زمینه لعاب گلی غلیظ قرمز.

ــ حفار بقایای دوره VIII را مربوطه به دوره نوسنگی با سفال خشن دانسته است.

منطقه نوسنگی جنوب شرق ایران

تل چاه حسینی

استاین در هنگام بررسی در سال ۱۹۳۵ الی ۱۹۳۶ در قسمتهای جنوبشرق ایران چند گمانه در تپه چاه حسینی حفر نمود.

سفال چاه حسینی

دارای تزئین دو رنگ با خمیر قرمز و دست ساز بودند. سطح ظروف با لعاب گلی غلیظ قرمز تیره یا لعاب گلی رقیق قرمز روشن پوشش داده شده بودند. نقوش را که به صورت منفی بود روی زمینه کرم کشیده و دور آنرا با رنگ سیاه و خاکستری قلم گیری کرده بودند، اکثریت عنصر نقشی را نقش ساعت شنی تشکیل می داد.

تصاویر موزه ای مناطق نوسنگی و تپه های تاریخی ایران در لینک زیر:

ــ منبع: مناطق نوسنگی ایران از اینترنت و پژوهشهای شخصی است. اشخاصی که از نوشته های آنها در این برگه استفاده شده، لطف کنند نام خود را در نظرات بنویسند، تا اینجا ذکر و تشکر شود.

...............

برچسبها: منطقه نوسنگی، جنوب شرق ایران، تل ابلیس، تپه ابلیس، تل یحیی، تپه یحیی، تل چاه حسینی، معماری نوسنگی، سفال نوسنگی.

.............

منطقه نوسنگی جنوب شرق ایران

مستند های مربوط

مستند های بیشتر را در آپارات وبسایت ارگ ایران ببینید، لینک آن در ستون کناری

کلیک کنید: اولین دسیسه تجزیه ایران

............................

کلیک کنید: نام ایران در شاهنامه فردوسی

کلیک کنید: داستان سالنامه هفت هزار ساله ایران

توجه ۱: اگر وبسایت ارگ ایران به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: تارنمای انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبسایت و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبسایت بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.

توجه ۲: جهت یافتن مطالب، یا پاسخ پرسش های خود، کلمات کلیدی را در جستجو های ستون کناری ارگ ایران بنویسید، و مطالب را مطالعه نمایید. در جهت دانش مربوطه این تارنما، با استراتژی مشخص یاریم نمایید.

توجه ۳: مطالب وبسایت ارگ ایران، توسط ده ها وبلاگ و تارنمای دیگر، بصورت خودکار و یا دستی کپی پیس می شود، از این نظر هیچ مسئله ای نیست، و باعث خوشحالی من است. ولی عزیزان توجه داشته باشند، که حتماً جهت پیگیر و نظر نوشتن درباره مطالب، به ارگ ایران مراجعه نمایند: در اینجا http://arqir.com.

ارگ ایران http://arqir.com

پرسشهای خود را ابتدا در جستجوهای تارنما بنویسید، به احتمال زیاد پاسخ خود را می یابید

جهت آینده ای بهتر دیدگاه خود را بنویسید، و در گفتگوهای تاریخی و جغرافیایی و اجتماعی شرکت کنید

منطقه نوسنگی جنوب شرق ایران تل ابلیس تپه ابلیس تل یحیی تپه یحیی تل چاه حسینی معماری نوسنگی سفال نوسنگی

جمعه 6 اردیبهشت 1398 ساعت 11:26

0 نظر

منطقه نوسنگی جنوب ایران

منطقه نوسنگی جنوب ایران و مناطق نوسنگی ایران، که در تارنمای ارگ ایران نوشته شده، کوتاهی از این دوره بمنظور آگاهی و تکمیل بازدیدها و مطالب دیگر ارگ ایران است.

منطقه نوسنگی جنوب ایران

استان هرمزگان حد فاصل بین دو استان بوشهر و سیستان بلوچستان

این برگه پیوست لینک زیر است:

تصویر دیوارنگاری غار دوشه، خرم‌آباد لرستان، حدود هزاره سوم پیش از گاه ایرانی، عکس ۴۸۷۵.

منطقه نوسنگی جنوب ایران

تل باکون

در جلگه مرودشت استان فارس است، اولین بار در ۱۳۰۷ هرتسفلد از تل باکون بازدید نمود، و اقدام به حفر دو گمانه نمود. مجددا در سال ۱۳۱۱ هیئتی به سرپرستی مشترک دونالد مک کان و الکساندر لانگسدورف از موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو اقدام به حفاری در تل باکون نمودند. تل باکون متشکل از دو تپه نزدیک بهم است، آثار تپه الف جدیدتر و تپه ب قدیمتر است.

در تپه الف ۴ طبقه استقراری تشخیص داده شد، و از قدیم به جدید عبارتند از: طبقه IV جدیدترین و دارای گورهای اسلامی، طبقه III، طبقه II، طبقه I قدیمترین.

در تپه ب دو لایه استقراری وجود دارد، از قرار: BI جدیدتر، BII قدیمتر.

معماری تل باکون

از تپه ب باکون معماری مشخصی بدست نیامده است.

از تپه الف باکون سالمترین قسمت باقیمانده معماری طبقه III تپه الف است.

طبقه I تپه الف، کف سفت و کوبیده و دارای اجاق است. نخستین ساکنان تل باکون احتمالا در کلبه هایی زندگی می کردند، که دیوارهای آنها را با تیرک هایی فرو برده در زمین که بعدا با گل پوشانیده بودند ساختند.

از طبقه II تپه الف، بقایای قابل توجهی بدست نیامد.

طبقه III تپه الف، سالمترین بقایای معماری تل باکون از این طبقه بدست آمده است. اتاقها معمولا کوچک و مستطیل شکل بوده و ضخامت دیوارها بین ۴۰ تا ۷۰ سانتیمتر بود. دیوار یکی از اتاقهای این طبقه دارای نقاشی بسیار زیبایی بود، که برای نقاشی آن از دو رنگ قرمز و زرد استفاده شده بود.

طبقه IV تپه الف، سطوح دیوارها با کاهگل اندود شده و سپس در برخی موارد رنگ آمیزی شده بود.

سفال تل باکون

سفال لایه BII خشن، دست ساز و دارای شاموت گیاهی است.

سفال لایه BI علاوه بر این نوع سفال، سفال منقوش نیز به مجموعه اضافه شده است. خمیر سفال منقوش نخودی و دارای نقوش هندسی هستند، که با رنگ سیاه روی زمینه نخودی کشیده شده اند.

سفال تپه الف، به دو گروه ۱- ساده ۲- ظریف نخودی تقسیم می شود. سفال ساده دست ساز با شاموت گیاهی، که سطح آنها ابتدا لعاب داده شده، و سپس صیقل شده است. این نوع سفال در حرارت کمتری نسبت به ظروف نخودی پخته شده است.

خمیر سفالهای ظریف و منقوش تپه الف باکون نخودی و نخودی مسی و حتی قرمز رنگ است. که دلیل آن تفاوت حرارت است. دارای ناخالصی کم و بسیار خوب ورز داده شده. از شن نرم برای شاموت نیز استفاده شده است. دو عامل شاموت و ورز سبب شده چنانچه به ظرف تلنگر زده شود، صدای ظریف زنگ مانند از آن بگوش می رسد. لعاب گلی غلیظ سطح سفالها در طیفی از زرد کم رنگ تا خاکستری بسیار روشن و حتی سبز کمرنگ قرار دارند. در بعضی موارد در نتیجه حرارت به رنگ سبز متمایل به خاکستری درآمده اند.

نقوش به رنگهای در طیفی از سیاه تا قهوه ای تیره و قهوه ای شکلاتی قرار دارند. این طیف رنگ نیز متاثر از درجه حرارت پخت است.

تصویر نقشهای بی نظیر سفال باکون، عکس شماره ۸۹۱۲.

جالب ــ با ارزشترین سفال موزه ای جهان از هزارههای اول دوم گاهشماری ایرانی، سفال منقوش باکون است.

اشیا زیر خاکی تل باکون

۱- پیکرکهای حیوانی، ۲- پ یکرکهای انسانی، ۳- سردوکها. ۴- لولههای سفالی، ۵- اشیا استخوانی. همزمانی و مشابهت آثار تل باکون با سایر محوطه ها بقرار زیر است:

۱- مشابه سفالهای باکون الف، در تپه الف تل جری دوره I بدست آمده است.

۲- می توان آثار تپه ب تل باکون، و تپه ب تل جری و موشکی را همزمان دانست.

منطقه نوسنگی جنوب ایران

تل موشکی

در شمال روستای خیرآباد مرودشت فارس و در ۱۶ کیلومتری جنوب شرق تخت جمشید واقع شده است. در سال ۱۳۳۱ نخستین بار واندنبرگ اقدام به بررسی و حفر گمانه آزمایشی در این محوطه نمود. در ۱۳۴۳ هیئت باستانشناسی دانشگاه توکیو از این تپه بازدید، و در تابستان سال بعد اقدام به حفاری نمودند. گزارش این حفاری در سال ۱۹۷۳ چاپ و منتشر شد.

براساس تغییرات معماری و بقایای فرهنگی ۵ طبقه استقراری تشخیص داده شد، که با اعداد رومی نشان داده شدند، طبقه V ، طبقه IV، طبقه III، طبقه II، طبقه I قدیمترین.

معماری تل موشکی

در طبقه I قسمتهای بدون ارتباط با بنا مشخص شد، که دیوارها با چینه ساخته شده بودند. سطح دیوارها و کف با کاهگل اندود شده بودند.

در طبقه II بقایای یک دیوار منحنی با خشتهای دست ساز بدست آمد. در دیوار چینی این دیوار دو ردیف خشت را از پهلو در کنار هم قرار داده بودند.

در طبقه V بقایای دو دیوار موازی مشخص شد، که بین آنها با دیوارهای تقسیم کننده تقسیماتی بوجود آمده بود. تنها طبقه ای که در آن خانه ای با پنج اتاق بدست آمد دیوارهای این اتاقها با چینه که به آن کاه نزده بودند ساخته شده بود.

سفال تل موشکی

خمیر سفالها دارای ناخالصی شن و شاموت گیاهی است. در سفالهای خشن که ساده و بدون هرگونه تزئینی هستند، اندازه الیاف گیاهان شاموت بلندتر و ضخیمتر، و مقدار آن نیز بیشتر است.

ظروف دست ساز و با روش فیتیله ای ساخته شده اند. سطح ظروف سفالی با انواع روشها و رنگها لعاب داده شده است. بعضی از ظروف دارای لعاب گلی غلیظ قرمز رنگ هستند. این گونه ظروف پس از لعاب دادن صیقل نیز داده شده اند. نوع دیگر ظروف با لعاب گلی نخودی لعاب داده شده اند.

سفال منقوش با رنگ سیاه یا قهوه ای متمایل به سیاه تزئین شده اند. نقوش تزئینی را اکثر عناصر هندسی و مخصوصا نقوش سبدی شکل تشکیل می دهند. متداولترین ظروف عبارت بودند از بشقابهای با لبه به خارج برگشته با کف تخت و با زاویه نزدیک کف. ظروف زورقی شکل و بشقابهای با زاویه نزدیک کف از سفالهای ویژه تل موشکی هستند. درجه حرارت برای پخت سفال کافی یا زیاد نبوده است.

براساس نتایج حفاری هیئت ژاپنی، قدمت آثار تل موشکی بیشتر از آثار تل جری است. ولی بطور کلی می توان آثار تپه ب تل باکون و تپه ب تل جری وتل موشکی را همزمان دانست، که مربوط به دوران آغاز استقرار در روستاها در مرودشت فارس است.

می توان آثار تپه ب تل باکون و تپه ب تل جری و تل موشکی را همزمان دانست.

منطقه نوسنگی جنوب ایران

تل جری

در ۱۶ کیلومتری جنوب تخت جمشید قرار دارد. سرپرستی حفاری در دو تپه جری را آقایان سه ایچی مسودا و تاتسو ساتو به عهده داشتند.

تل جری از دو برجستگی کوتاه به فاصله ۱۵۰ از یکدیگر تشکیل شده است. تپه الف برجستگی شمالی و تپه ب برجستگی جنوبی است، و در شمال شرق این دو برجستگی تپه موشکی است.

در تپه الف تل جری ۷ طبقه استقراری تشخیص داده شد،، که با حروف لاتین از بالا به پایین نامگذاری شد ند. در هفتمین طبقه یعنی طبقه G سفال از آثار روی سطح خاک بکر بدست آمد، که مشابه سفالهایی از فوقانی ترین طبقه استقراری در تپه موشکی است. این نوع سفالها از انواع سفال نخودی رنگ، با نقوش تزئینی به رنگ سیاه و عناصر نقشی به شکل لاک لاکپشت بودند.

معماری تل جری

معماری تل جری اغلب با چینه و بندرت با خشت دست ساز ساخته شده بودند. ضخامت دیوارها زیاد بود سطح بعضی دیوارها با رنگ قرمز نقاشی شده بود.

سفال تل جری

در تپه الف تل جری سفال به سه دوره بشرح زیر تقسیم شده است:

ــ اول سفال دوره I که به دو گروه اصلی تقسیم می شوند:

۱- سفال منقوش نخودی که نقوش هندسی و مسبک طبیعی با رنگ سیاه کشیده شده اند. این نوع سفالها مشابه سفالهای بدست آمده از تل گپ، تل باکون الف و دوره سیلک III بودند.

۲- سفال خشن ساده با شاموت گیاهی است.

ــ دوم سفال دوره II که از مقدار سفال منقوش کاسته شده، و اکثریت را سفالهای ساده خشن با شاموت گیاهی تشکیل می دهند. نوع جدید سفال این دوره سفالهایی هستند، دارای تزئینات افزوده به شکل دگمه های کوچک یا نوارهای برجسته کوتاه.

ــ سوم دوره III که قدیمترین سفالهای این محل هستند. در این دوره دو گروه سفال متمایز بدست آمده است:

۱- سفال ساده خشن دارای شاموت گیاهی.

۲- سفال منقوش دارای شاموت گیاهی و بسیار سبک، که نقوش تزئینی آن منحصرا هندسی است با رنگهای سیاه یا قهوه ای تیره کشیده شده اند.

در تپه ب تل جری برخلاف تپه های دیگر با دو برجستگی یا قله که در محور شمال شرقی- جنوب غربی نسبت بهم قرار دارند، و برجستگی جنوب غربی بلندتر از دیگری است، و ۲٫۵ متر ارتفاع دارد. در نتیجه حفاری ۸ طبقه استقراری تشخیص داده شده است.

دیوار منازل مسکونی این تپه با چینه ساخته شده بودند. از قلوه سنگ برای پی دیوارها استفاده شده بود. در یک مورد هم آثار رنگ قرمز بر سطح اندود دیوارها مشاهده گردید.

قطعات متعددی از سفالهای خشن بدست آمد، که متعلق به خمره های ذخیره آذوقه یا سبوهای ساده بودند. دارای شاموت گیاهی و دست ساز بودند. نقوش با رنگ سیاه یا سیاه متمایل به قهوه ای روی زمینه ای از لعاب گلی غلیظ سفید کشیده شده بودند. این نوع تزئین از ویژگیهای سفال تل جری است. عناصر نقشی نوع ساده هندسی و نقوش سبدی بود.

می توان آثار تپه ب تل باکون و تپه ب تل جری و موشکی را همزمان دانست. در تپه الف تل جری دوره I مشابه سفالهای تل گپ، تل باکون الف و دوره سیلک III بدست آمده است.

منطقه نوسنگی جنوب ایران

تل گپ

در ۱۶ کیلومتری جنوب تخت جمشید در روستای خیرآباد واقع شده است. هیئت باستانشناسی ژاپن در سال ۱۳۳۸ به سرپرستی آقای توشیهیکو سونو اقدام به حفاری نمود. گزارش مقدماتی در سال ۱۹۶۲ چاپ و منتشر شد.

تل گپ مجموعه ای از ۷ برجستگی است، که بزرگترین و بلندترین آنها ۵ متر است. هیئت کاوش ژاپنی در تل گپ، دو دوره فرهنگی با ۱۷ لایه استقراری بشرح زیر تشخیص:

دوره اول بقایای لایه های ۱۷ الی ۱۳، دوره اول به دو مرحله مشخص و یک مرحله نامشخص تقسیم شده.

لایه های ۱۷ - ۱۶ معرف مرحله اول دوره اول. لایه های ۱۵- ۱۴ الف و ۱۴ ب معرف مرحله دوم دوره اول. لایه ۱۳ معرف مرحله نامشخص دوره اول.

در دوره دوم ۱۲ الی ۱ دوره دوم نیز به سه مرحله تقسیم شده است. لایه های ۱۲الف الی ۱۰ مرحله اول دوره دوم. لایه های ۹ الی ۵ و ۵ الف مرحله دوم دوره دوم. لایه های ۴ الی ۱ مرحله سوم دوره دوم.

معماری تل گپ

در تل گپ دیوار خانه های مسکونی با چینه ساخته شده، و سطح دیوارها با کاهگل اندود می شد. حفاران در لایه ۴ بقایای یک واحد ساختمانی را مشخص کردند، که آنرا معبد نامیدند. این ساختمان دارای نقشه راست گوشه است، که دیوارهای آنرا با چینه ساخته اند. این ساختمان دارای حیاط مرکزی و دو ورودی، یکی گوشه شمال شرقی و دیگری سمت جنوب غربی است.

یک اتاق بزرگ در شمال شرق حیاط و دو اتاق کوچکتر در شمال غرب حیاط قرار دارند. کف یکی از اتاقها را با قطعات شکسته سفال فرش نموده اند. در گوشه حیاط فضایی مانند محفظه صندوق مانندی که با دیوارهای چینه ای ساخته شده، و سه بار با اندود گل مرمت شده است.

دیوارهای آن سوخته و داخل آن پر از بقایای خاکستر و مقدار زیادی بقایای سوخته شده استخوان حیوانات وجود داشت. هیئت حفاری آنرا آتشدان آتش مقدس معرفی کرده اند، البته دلایل کافی ارائه نشده است.

سفال تل گپ

سفال تل گپ به دو دوره تقسیم شده است. سفال دوره اول بنوبه خود به دو گروه خشن و ظریف تقسیم شده است. شاموت هر دو نوع سفال گیاهی و ناخالصی سفال خشن بیشتر از ظریف است. ظروف با دست شکل داده شده و سفال خشن تماما ساده هستند. سفالهای ظریف به دو زیر گروه ساده و منقوش تقسیم شده اند.

نقوش سفال منقوش عناصر نقشی هندسی ساده تشکیل میدهند، که با رنگ سیاه یا قهوه ای تیره کشیده شده اند. سفال دوره دوم همانند دوره اول است، با این تفاوت که سطح بعضی از ظروف را صیقل کرده اند. بطور کلی سفالهای تل گپ از نوع سفالهای تپه الف باکون هستند. دوره های سفال تل گپ بشرح زیر است:

۱- سفال دوره اول، الف- سفال خشن، ب- سفال ظریف، ب۱- سفال ظریف ساده، ب۲- سفال ظریف منقوش، ۲- سفال دوره دوم.

مشابه سفالهای تل گپ در تپه الف تل جری دوره I بدست آمده است.

منطقه نوسنگی جنوب ایران

تل نخودی

در ۸۰۰ متری شمالغرب مقبره کوروش و مابین دو روستای ابوالوردی و مبارک آباد واقع شده است. در ۱۳۳۰ علی سامی اقدام به حفر گمانه های آزمایشی در تل نخودی نمود. نتایج حفاری را یکبار در جلد دوم گزارشهای باستان شناسی، و بار دوم در جلد چهارم گزارشهای باستان شناسی منتشر نمود. در سالهای ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ خانم کلر گاف مجددا در تل نخودی حفاری نمود.

آثار بدست آمده از تل نخودی، تل شغا، تل کفتری، تل تیموران، تل قلعه، تل جلال آّباد، تل قلعه حسن آباد، و.... معرف دوره ای هستند، که می توان آنرا دوره سپیده دم شهرنشینی قبل از گاهشماری ایرانی دانست.

تل نخودی تپه کوچکی می باشد، که بلندترین نقطه آن ۲ متر از سطح زمینهای اطراف بالاتر است.

لایه نگاری تل نخودی براساس تغییرات بقایای معماری چهار طبقه استقراری، طبقات I الی IV تشخیص داده شد. طبقات I الی II ، که ضخامت آثار باستانی آن حدود یک متر است. دارای سفال با لعاب گلی غلیظ قرمز رنگ و سفال خاکستری مشابه سفالهای طبقه IV تپه الف تل باکون بودند.

طبقه III از دو لایه تشکیل شده. طبقه IV از سه لایه تشکیل شده. طبقات III الی IV دارای سفالهای نخودی و منقوش مشابه سفالهای طبقات I الی III تپه الف تل باکون بودند.

معماری تل نخودی

طبقه I ، سه دوره حیاط بازسازی شده، که در همه جای حیاط توده هایی از قلوه سنگ دیده می شد، و بقایای یک تنور است، که داخل آن را با دقت اندود کرده بودند.

طبقه II ، دیوار بر روی پی قلوه سنگی بنا شده، و دیوارهای این اتاق با خشتهای مربع دست ساز ساخته شده. در دیوارچینی از لایه نسبتا ضخیمی بعنوان ملاط استفاده شده. در داخل این اتاق بقایای تنوری مشخص شد، که داخل آن نیز با دقت اندود شده بود.

طبقه III ، دیوارهای بنای هر دو لایه این طبقه با نوعی خشت، که بسیار نرم بودند ساخته شده بود، و بقایای ۶ تنور هم از این لایه بدست آمد.

طبقه IV ، بقایای هر سه لایه این طبقه با خشت و روی پی های قلوه سنگی بنا شده و سطح دیوارها اندود شده بودند. روی اندود بعضی از دیوارها با رنگ قرمز رنگ کرده بودند، و بقایای حداقل سه تنور نیز در این طبقه مشخص گردید.

سفال تل نخودی

سفال تل نخودی در دو گروه اصلی الف- قرمز، و ب- سفال نخودی بشرح زیر دسته بندی شده است:

الف سفال قرمز، همراه با سفال خاکستری، از طبقات I و II بدست آمده است، و خود به سه گروه تقسیم می شود :

۱- سفال قرمز، این نوع سفالها دست ساز هستند، و خمیر سفال در طیفی از صورتی تا نخودی مایل به قهوه ای قرار دارند. سطح ظروف با لعاب گلی غلیظ یا رقیق به رنگهای قرمز آجری یا زرد اخرایی و گاهی صورتی متمایل به قهوه ای لعاب داده اند. سطح بعضی از ظروف پس از لعاب صیقل کاری شده است.

۲- سفال خاکستری با شاموت شن، سطح ظروف را با دست مرطوب هموار کرده، و در بعضی موارد کاملا صیقل کرده اند، بطوری که به رنگ سیاه درآمده اند.

۳- سفالهای ساده و خشن با شاموت شن که فاقد هرگونه لعاب هستند. معمولا خمرهها و سبوها و کاسه های بزرگ از این نوع سفال هستند.

ب سفال نخودی، این نوع سفالها اکثرا از طبقات II الی IV بدست آمده اند، و حفار معتقد است که آنها را با چرخ ساخته اند. خمیر سفال به رنگ نخودی روشن و دارای شاموت شن نرم است. از لعاب گلی غلیظ برای پوشش سطح ظرف استفاده شده، و در انواع منقوش آن از رنگ سیاه روی زمینه نخودی برای تزئین استفاده شده است. در اثر تاثیر حرارت گاهی رنگ نقوش قهوه ای تیره شده است.

از عناصر نقشی هندسی و هندسی ترکیبی برای تزئین ظروف استفاده شده است. علاوه بر آنها سفالگر از نقوش مسبک حیوانی، گیاهی و انسانی نیز برای تزئین ظروف استفاده نموده است. معمولا ظروف در قسمت فوقانی ظرف و بین دو نوار ساده رنگ کشیده شده اند.

سفال تل نخودی شامل: الف- سفال قرمز. ۱- سفال قرمز، ۲- سفال خاکستری با شاموت شن نرم، ۳- سفال ساده و خشن با شاموت شن.

ب- سفال نخودی و نخودی منقوش.

حفار تل نخودی خانم کلر گاف در نهایت چنین نتیجه گیری نموده است، که آثار طبقات I و II همزمان با دوره اوروک در بین النهرین و آثار طبقات III الی IV متعلق به دوره قبل از اوروک در بین النهرین هستند.

آثار طبقات I و II همزمان با دوره اوروک در بین النهرین است. آثار طبقات III الی IV متعلق به دوره قبل از اوروک در بین النهرین است.

تصاویر موزه ای مناطق نوسنگی و تپه های تاریخی ایران در لینک زیر:

...............

برچسبها: منطقه نوسنگی، جنوب ایران، تل باکون، تل موشکی، تل جری، تل گپ، تل نخودی، تپه باستانشناسی، تپه تل، آثار زیرخاکی.

.............

منطقه نوسنگی جنوب ایران

مستند های مربوط

مستند های بیشتر را در آپارات وبسایت ارگ ایران ببینید، لینک آن در ستون کناری

کلیک کنید: تبلیغات ضد تاریخ ایران

............................

کلیک کنید: داستانهای ادبیات تاریخی ایران

کلیک کنید: دروغهای تاریخ امپریالیسم تروریسم

ارگ ایران http://arqir.com

پرسشهای خود را ابتدا در جستجوهای تارنما بنویسید، به احتمال زیاد پاسخ خود را می یابید

جهت آینده ای بهتر دیدگاه خود را بنویسید، و در گفتگوهای تاریخی و جغرافیایی و اجتماعی شرکت کنید

منطقه نوسنگی جنوب ایران تل باکون تل موشکی تل جری تل گپ تل نخودی تپه باستانشناسی تپه تل آثار زیرخاکی

جمعه 6 اردیبهشت 1398 ساعت 10:57

0 نظر

منطقه نوسنگی شمال ایران

تاریخ نوسنگی در ایران و مناطق نوسنگی ایران، که در تارنمای ارگ ایران نوشته شده، کوتاهی از این دوره بمنظور آگاهی و تکمیل بازدیدها و مطالب دیگر ارگ ایران است.

منطقه نوسنگی شمال ایران

گیلان و مازندران و گلستان

این برگه پیوست لینک زیر است:

تصویر دیوارنگاری غار دوشه، خرم‌آباد لرستان، حدود هزاره سوم پیش از گاه ایرانی، عکس ۴۸۷۵.

منطقه نوسنگی شمال ایران

اهمیت دو غار کمربند و غار هوتو

این دو غار در روستای تروجن یا نام جدید شهیدآباد هشت کیلومتری شهر بهشر، به لحاظ کشف اسکلت انسان با قدمت حدود ده هزار سال معروفیت جهانی دارد. اهمیت غار و آثار کشف شده در آن تا به اندازه‌ای است، که در برخی موارد از این غار به معدن طلای انسان‌شناسان یاد شده‌ است. مهم‌ترین این کشفیات که به «انسان هوتو» (Hotu man) مشهور است؛ سه اسکلت شامل اسکلت‌های یک مرد و زن بالغ به همراه اسکلت زنی جوان می‌باشند.

تصاویری از این اکتشافات که در سال ۱۳۳۰ شمسی (۱۹۵۱ میلادی) به سرپرستی پروفسور کارلتون استیونز کون استاد دانشگاه پنسیلوانیا آمریکا انجام شده‌است، در بخش بایگانی موزه باستان‌شناسی و انسان‌شناسی دانشگاه پنسیلوانیا موجود است، در فیلم زیر.

تصویر غار کمربند و غار هوتو، عکس شماره ۸۹۱۴.

منطقه نوسنگی شمال ایران

غار کمربند

در ۸ کیلومتری شهرستان بهشهر و ۶ کیلومتری ساحل دریای خزر قرار دارد. در ۱۹۴۹ (۱۳۲۸) نخستین بار استنلی کون گمانه ای را حفر نمود. این غار ۲۸ لایه ۲۰ سانتیمتری دارد.

لایه ۱ : لایه مخلوط آثار . لایه ۲ الی ۱۰ : دوره نوسنگی.

لایه ۱۱ الی ۱۸ : شکارگران دوره فرا پارینه سنگی که غزال شکار می کردند.

لایه ۱۹ الی ۲۷ : شکارگران دوره فرا پارینه سنگی که فک دریایی شکار می کردند.

لایه ۲۸ : خاک بکر.

آثار دوره فراپارینه سنگی و نوسنگی :

لایه های ششم الی سوم معرف نوسنگی باسفال غار کمربند بود.

آثار بدست آمده از غار کمربند معرف چهار دوره فرهنگی هستند، که به گفته کارلتون کون از قدیم به جدید عبارتند از :

۴- نوسنگی باسفال ۵۳۳۰ ق.م.

۳- نوسنگی بدون سفال ۵۸۴۰ ق.م.

۲- فراپارینه سنگی شکارگران غزال ۶۶۲۰ ق.م.

۱- فراپارینه سنگی شکارگران فک ۹۵۳۰ ق.م.

سفال غار کمربند

سفال کمربند از نوع پوک و ترد هستند و با دست ساخته شده و دارای شاموت گیاهی بسیار زیاد است. سطح ظروف را با محلولی رقیق از گل اخری پوشش داده، و سپس آنرا کاملا صیقلی کرده اند. سفالها در حرارت کمی پخته شده، بهمین دلیل مغز سفالها تیره است. سفالهای کمربند را میتوان جزو سفالهای ابتدایی دسته بندی نمود.

ابزارسنگی : ابزار اغلب از جنس سنگ چخماق هستند.

منطقه نوسنگی شمال ایران

غار هاتو (هوتو)

صد متر بالاتر از غار کمربند واقع شده است. نخستین بار توسط استنلی کون در ۱۹۵۱ حفاری گردید.

سفال هاتو دست ساز و دارای شاموت گیاهی است، و به انواع مختلفی تقسیم شده، که به ترتیب قدمت عبارتند از:

الف- سفالهای ساده از نوع سفال نرم و پوک و سبک شبیه سفالهای غار کمربند.

ب- سفال قرمز داغدار. ج- سفال ظریف با نقوش ساده هندسی خطی.

د- سفال منقوش با نقوش هندسی و مسبک گیاهی و حیوانی که با رنگ سیاه روی زمینه قرمز کشیده شده بودند.

تصاویر موزه ای مناطق نوسنگی و تپه های تاریخی ایران در لینک زیر:

...............

برچسبها: منطقه نوسنگی، شمال ایران، غار کمربند، غار هاتو، غار هوتو.

.............

منطقه نوسنگی شمال ایران

مستند های مربوط

مستند های بیشتر را در آپارات وبسایت ارگ ایران ببینید، لینک آن در ستون کناری

کلیک کنید: ایران ویج خاستگاه گرین ویج

............................

کلیک کنید: تاریخ جغرافیای کوههای تخت سلیمان

کلیک کنید: تاریخ جغرافیای گیلان مازندران گرگان تبرستان

ارگ ایران http://arqir.com

پرسشهای خود را ابتدا در جستجوهای تارنما بنویسید، به احتمال زیاد پاسخ خود را می یابید

جهت آینده ای بهتر دیدگاه خود را بنویسید، و در گفتگوهای تاریخی و جغرافیایی و اجتماعی شرکت کنید

منطقه نوسنگی شمال ایران غار کمربند غار هاتو غار هوتو

پنج‌شنبه 5 اردیبهشت 1398 ساعت 19:43

0 نظر

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران در محوطه های دوران کهن استانهای ایلام و خوزستان می باشند. این مناطق نیازمند کاوشهای علمی جدید هستند، و شامل تپه های شناسایی شده زیر است.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

این برگه پیوست لینک زیر است:

تصویر دیوارنگاری غار دوشه، خرم‌آباد لرستان، حدود هزاره سوم پیش از گاه ایرانی، عکس ۴۸۷۵.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

تپه علی کش

در سال ۱۹۰۳ گوتیر و لامپر در جبهه شمال شرقی علی کش گمانه زنی کردند. در سالهای ۱۹۶۱ – ۱۹۶۳ میلادی فرانک هول و کنت فلانری در علی کش گمانه زنی کردند.

ضخامت آثار باستانی تپه ۷ متر است. در علی کش سه دوره فرهنگی مشخص شد، که از قدیم به جدید عبارتند از: دوره بزمرده، دوره علی کش، دوره محمدجعفر. هر یک از این دوره ها نیز به دو مرحله کوتاهتر تقسیم شده اند:

جدیدترین دوره لایه دو: محمدجعفر A1 جدیدتر.

جدیدترین دوره لایه یک: محمدجعفر A2 قدیمتر، اولین لایه سفال دار این محوطه، شامل سه گروه سفال:

۱- سفال ساده یا صیقلی با خمیر به رنگ مسی.

۲- سفال دارای لعاب گلی غلیظ و صیقلی.

۳- سفال منقوش با نقوش هندسی زایل شونده، و خمیر مسی، استفاده از پی سنگی.

دومین دوره لایه دو: علی کش B1 جدیدتر بقایای دیوارهای خشتی و خاکستر، فاقد پی.

دومین دوره لایه یک: علی کش B2 قدیمتر.

قدیمترین دوره لایه دو: بزمرده C1 جدیدتر.

قدیمترین دوره لایه یک: بزمرده C2 قدیمتر، رج اولیه دیوارهای یک اتاق و راهرویی، که با قلوه سنگ فرش شده بود. فاقد پی و خشت بدون شاموت.

ویژگیها و مشخصات سفال تپه علی کش: بدین ترتیب ۲ گونه سفالی، که از دوره محمد جعفر تپه علی کش بدست آمده اند، یعنی سفال محمدجعفر ساده و سفال محمدجعفر منقوش از قدیمترین سفالهای حوزه فرهنگی دهلران هستند. با خمیر نخودی و شاموت کاه، حرارت کم و پخت ناقص و ظروف دارای شکل و فرم ساده هستند.

طی کاوشهایی که در تپه های علی کش، سبز و موسیان انجام گرفت، بیش از ۳۰۰۰۰ قطعه سفال ثبت شد، که می توان آنها را بعنوان سفال حوزه فرهنگی دهلران با رعایت ترتیب تقدم و تاخر زمانی به ۷ گروه اصلی زیر تقسیم کرد:

۱- سفال جعفر ساده، ۲- سفال جعفر منقوش، ۳- سفال خزینه قرمز، ۴- سفال سوزیانای ساده نخودی، ۵- سفال سوزیانای سیاه روی نخودی، ۶- سفال مهمه قرمز روی قرمز، ۷- سفال قرمز بیات.

ابزار سنگی تپه علی کش، سلاحها، خراشنده ها، سوراخ کننده ها، مته ها، تراشنده ها، تیغه ها، ریز تیغه ها، و اسکنه ها.

پیکرکها: از هر سه دوره تپه علی کش پیکرکهای گلی بدست آمد، که در دوره های بزمرده و علی کش صرفا پیکرک حیوانی، و در دوره محمد جعفر برای اولین بار در این محوطه پیکرک انسانی بدست آمد.

فلزکاری: تنها نمونه شی فلزی بدست آمده از تپه علی کش یک عدد حلقه مسی بود، که با چکش کاری از مس طبیعی درست شده بود، و در میان بقایای دوره علی کش بدست آمد.

گاهنگاری بزمرده علی کش محمدجعفر

بزمرده: هزاره های دو و سوم قبل از گاهشمار ایرانی.

علی کش: هزاره اول قبل از گاهشمار ایرانی.

محمدجعفر: هزاره اول گاهشمار ایرانی.

همزمانی و مشابهت آثار تپه علی کش با سایر محوطه ها:

۱- بزمرده با زاوی شمی، کریم شهیر آسیاب و گنج دره همزمان بوده است.

۲- فلیپ اسمیت آسیاب و گنج دره را با بزمرده و علی کش همزمان می داند.

۳- علی کش با دوره قبل از سفال دهکده جارمو در شمال عراق و گوران واقع در لرستان همزمان است.

۴- محمدجعفر: با دوره دارای سفال جارمو در شمال عراق و حاجی فیروز در دره سولدوز همزمان است.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

تپه سبز

در ۷٫۵ کیلومتری جنوبغربی دهلران و ۱۶ کیلومتری شمالغرب تپه علی کش واقع شده است. در ۱۹۶۱ بررسی گردید و در سال ۱۹۶۳ فرانک هول و کنت فلانری در علی کش گمانه زنی کردند.

لایه نگاری : تپه سبز دارای ۴ دوره فرهنگی و ۱۰ لایه می باشد :

چهارمین و جدیدترین دوره : دوره بیات(طبقه A) با سه لایه (A1- A2- A3)

سومین دوره : دوره مهمه(طبقه B) با سه لایه (B1- B2- B3)

دومین دوره : دوره خزینه(طبقه C) با سه لایه (C1- C2- C3)

قدیمترین دوره : دوره سبز (طبقه D) با یک لایه

دوره سبز : فاقد معماری، بیشترین دستاورد این طبقه سفال بود شامل سفال از نوع سفال ساده نخودی رنگ سوزیانا، سفال منقوش سیاه بر روی نخودی نگ سوزیانا، از نوع سوزیانا الف.

دوره خزینه :

C3 : کهنترین اثر معماری تپه سبز در این لایه بود دیواری با خشتهای سفید رنگ بر روی پی قلوه سنگی. و کهنترین اثر سبدی که به روش فیتیلهای در دهلران بافته شده بود.

C2 : آوار دیوارهایی که با خشتهای خشک شده در آفتاب ساخته شده بودند. هیچ اثر معماری مشخصی از این لایه بدست نیامد.

C1 : قسمتی از رج اول پی یک دیوار که با قلوه سنگهای رودخانه ای ساخته شده بود.

دوره مهمه :

B3 : در این لایه ۵ مرحله ساختمانی دیده شد با بهترین نمونه های خشت بدون شاموت، پیهای تخته سنگی، و دیوارهایی با چینه بدون شاموت.

B2 : سریک سنجاق مسی بعنوان تنها شی مسی بدست آمده از تپه سبز. دیواری با دو اندازه از خشت های بدون شاموت.

B1: در این لایه توده فشردهای از آوار با خشتهای بدون شاموت وجود داشت.

دوره بیات : ۹۵% سفال دوره بیات از نوع سوزیانای ساده و سوزیانای نخودی با نقوش سیاهرنگ بود. سفال جدیدی در این دوره مطرح شد که آنرا سفال قرمز بیات می نامند. علاوه بر این سه نوع سفال جدید دیگر هم از مرحله بیات بدست آمده است :

۱- سفال با نقوش ظریف سیاهرنگ بر روی زمینه مسی ۲- منقوش دورنگ ۳- سفال سیاه داغدار.

A3 : سه مرحله مشخص ساختمانی در این دوره وجود داشت.

A2 : بقایای پاره دیوار با خشتهای سفید بدون شاموت.

A1 : آوار قسمتهای ساختمانی به رنگ قرمز متمایل به نخودی.

همزمانی و مشابهت آثار تپه سبز با سایر محوطه ها :

۱- خزینه : آثار سفالی فرهنگ خزینه در تپه سفید بدست آمده است.

۲- مهمه : آثار سفال فرهنگ مهمه در تپه موسیان بدست آمده است.

۲- مهمه : تپه اشرفآباد در مرحله فرهنگ مهمه دهکده کوچکی داشت.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

تپه موسیان

در جنوبشرقی دهلران در یک کیلومتری غرب رودخانه دوایریچ و به فاصله ۲٫۵ کیلومتری شرق تپه علیکش واقع شده است. در ۱۹۰۳ گوتیر و لامپر برای مدت سه ماه در این محل حفاری نمودند. در سال ۱۹۶۳ فرانک هول و کنت فلانری در موسیان گمانه زنی کردند.

از جمله آثار بدست آمده از این تپه ۸۴۹ قطعه سفال متعلق به فرهنگ مهمه بود. سفال نخودی با نقوش سیاه و سفال منقوش با نقوش ردیف بزها و انسانهای درحال رقص وجود داشت.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

تپه اشرف آباد

در ۱٫۵ کیلومتری شمالغرب تپه سبز و در یک کیلومتری شرق رودخانه مهمه در دهلران واقع شده است. در سال ۱۹۶۳ توسط هیئت کاوشگر در تپه علیکش گمانه آزمایشی حفر شد.

در مرحله فرهنگ مهمه در این محل دهکده کوچکی قرار داشت. سفال سوزیانای نخودی با نقوش سیاهرنگ که تزئینات آنرا ردیف بزها و انسانهای درحال رقص تشکیل می داد. و قطعاتی از سفال قرمز با نقوش قرمز شاخصه فرهنگ مهمه ارتباط محل را با لایه های B1 ، B2، B3، تپه سبز (فرهنگ مهمه) نشان می داد.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

تپه سفید

در دهلران واقع شده است. در ۱۹۶۱ بررسی شد و در ۶۹- ۱۹۶۸ بعلت خاکبرداری برای راه سازی ناپدید شده بود.

در بررسی ۱۹۶۱ تعدادی قطعات سفال معرف دوره خزینه از این تپه جمع آوری شد.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

چغا سفید

در دهلران واقع است. گمانهای آزمایشی در ۱۹۶۳ در این تپه حفر شد.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

تپه خزینه

در یک کیلومتری رودخانه دوایریچ در منطقه دهلران واقع شده است. برای اولین بار در ۱۹۰۳ توسط گوتیر و لامپر گمانهای آزمایشی در این تپه حفر شد.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

تپه فروخ آباد

در کنار رودخانه مهمه در دهلران واقع شده است. برای اولین بار در ۱۹۰۳ توسط گوتیر و لامپر گمانهای آزمایشی در این تپه حفر شد.

در سال ۱۸۵۰ ویلیام کنت لوفتوس به شوش مسافرت نمود و آثار باستانی آنجا را مورد بررسی قرار داد و در زمستان سال بعد حفاری در بخشهایی از تپه شوش را آغاز نمود. پس از یک وقفه نسبتا طولانی در سال ۱۸۸۴ میلادی مارسل دیولافوا و همسر او ژان دیولافوا در قسمت آپادانای شوش حفاری نمودند.

در سال ۱۸۹۵ میلادی ناصرالدین شاه امتیاز انحصار کاوش در تمام ایران را به دولت فرانسه واگذار نمود و ژاک دو مورگان بعنوان سرپرست هیات باستانشناسی فرانسه در ایران عملیات حفاری در شوش را آغاز نمود.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

جعفرآباد

در ۷ کیلومتری شوش و در کنار رودخانه شائور و جاده اندیمشک اهواز واقع شده است. برای اولین بار در ۱۹۰۳ گمانه ای آزمایشی در این تپه حفر شد. در سال ۱۹۳۰ رولاند دومنکم و در سال ۱۹۳۴ لوبرتون گمانهای در آن حفر کردند. در فاصله سالهای بین ۷۴- ۱۹۶۹ خانم ژنویو دلفوس در کنار گمانه لوبرتون گمانه ای را حفر کرد.

دارای سه دوره فرهنگی، پنج دوره معماری، و شش لایه استقراری است.

دوره III : آثار لایه های ۳L تا ۳a و لایه های ۲ و ۱ معرف دوره جعفرآباد III هستند. بین بقایای جعفرآباد IIو جعفرآباد III قشری از آوار دیوارهای خشتی به ضخامت ۵۰ تا ۷۰ سانتیمتر وجود دارد.

دوره II : شامل لایه ۳ می باشد که خود این لایه به ۱۴ لایه کوچکتر تقسیم شده است. که با حروف الفبای لاتین از a تا n مشخص شده اند. لایه های ۳m و ۳n معرف دوره جعفرآباد II هستند.

لایه ۴ دارای تغییراتی در معماری است.

لایه ۵ خود به دو دوره a , b تقسیم می شود.

دوره I : شامل سه لایه ۶، ۵ و ۴ است که لایه ۶ مستقیما روی خاک بکر قرار دارد.

معماری : دیوارهای واحد ساختمانی دوره I با چینه و خشت ساخته شده بودند.

لایه ۶ : دیوار واحدهای ساختمانی با چینه ساخته شده بودند.

لایه ۵ (a , b) : دیوار واحدهای ساختمانی با چینه ساخته شده بودند. واحدهای ساختمانی بسیار نزدیک بهم بودند بطوری که فضای خالی بین آنها بسیار کم بود.

لایه ۴ : اکثر دیوارها با قرار دادن سه ردیف خشت در کنار هم ساخته شده بودند. و به همین دلیل اکثر دیوارها ضخیم بودند.

لایههای ۳m و ۳n : بقایای این لایه ها علاوه بر آوار دیوارهای خشتی قسمتهای کوچکی از کف بخشهایی از واحدهای ساختمانی را هم شامل می شد که با خشت فرش شده بودند. بقایای دو واحد ساختمانی کوچک مدور نیز مشخص شدند که دیوار آنها خشتچینی بود.

لایههای ۳L تا ۳a و لایههای ۲ و ۱: قسمتهایی از پاره دیوارهای بیارتباط که با خشت ساخته شده بودند.

سفال : در سال ۱۹۵۷ لوبرتون مقالهای را چاپ و منتشر کرد که اساس مطالعات او را حفر گمانههایی در تپههای جعفرآباد، جوی، بندبال، بوهلان تشکیل می داد. در این مقاله با مقایسه سفالهای بدست آمده از آن گمانهها مجموع سفالهای خوزستان را به ۵ گروه طبقه بندی کرد و با استفاده از پیشوند کلمه سوزیانا از قدیم به جدید آنها را با حروف الفبای لاتین a, b, c, d, e مشخص نمود. گروه سوزیانا e را بصورت شوش I یا نخستین سبک نیز می شناسند. از این ۵ گروه تنها e و c و a در تپه جعفرآباد و دو گروه دیگر در تپههای جوی bو بندبال، بوهلان dشناسایی شدند.

مشخصات سفال سوزیانا : دستساز با شاموت شن و شن نرم. فرم ظروف ساده و عبارت بودند از کاسههای ساده و گود و بشقاب و لیوان. با لعاب گلی غلیظ. تزئین رنگ سیاه با نقوش مختلف.

سوزیانا a(5600 الی ۵۲۰۰ ق.م.): کاسههای ساده ولی وانهایی با نقوش سبدی و نقوش ساده هندسی منفی تزئین شده. منحصرا در میان آثار طبقات معرف دوره جعفرآباد I (لایه های ۶ الی ۴) بدست آمد.

سوزیاناb (۵۲۰۰ الی ۴۳۰۰ ق.م.): تفاوت این گروه با گروه قبلی در تنوع فرم ظروف است. نقوش تزئینی همانند قبل اما نقوش هندسی کنده بکلی منسوخ شده است. (فقط در تپه جوی بدست آمدند)

سوزیانا c (4300 الی ۴۰۰۰ ق.م.): این گروه معرف دوره جعفرآباد II(لایههای ۳m و ۳n) است. از ویژگیهای این گروه علاوه بر ساده بودن آنها کاسههایی با لعاب گلی غلیظ قهوهای رنگ و لیوانهای با لعاب گلی غلیظ نخودی رنگ هستند. برای نخستین بار ردیف نقش حیوان و انسان نیز بر روی ظروف ظاهر شده است.

سوزیانا d (4000 الی ۳۸۰۰ ق.م): بدست آمده از طبقات استقراری بالای تپههای بندبال و بوهلان. کف ظروف تخت یا مقعر. نقوش تزئینی ساده هستند ولی شباهت زیادی به شوش I دارند.

سوزیاناe (۳۸۰۰ الی ۳۵۰۰ ق.م.): یا شوش I (شوش الف/ شوش A) سفال این گروه خود به دو گروه کوچکتر قرمز ساده و نخودی منقوش تقسیم می شوند. (بدست آمده در لایههای ۳L تا ۳a و لایههای ۲ و ۱و از طبقات زیرین آکروپل شوش طبقات ۲۷ الی ۲۵ )

شوش B (3500 الی ۳۱۰۰ ق.م.) شوش C (3100 الی ۲۹۰۰ ق.م.) عیلام (۲۷۵۰ ق.م.)

همزمانی و مشابهت آثار جعفرآباد با سایر محوطهها :

۱- لایه ۱۰ بندبال معرف دورهای است که با دوره جعفرآباد III همزمان است.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

تپه جوی

در شمال تپه جعفرآباد و در سمت راست جاده اندیمشک- اهواز به فاصله کمی از رودخانه شائور قرار دارد. نخستین بار در اواخر ۱۹۳۴ گمانهای آزمایشی در آن حفر شد. در اوایل ۱۹۳۵ گمانه دیگری حفر شد. در بین سالهای ۵۴- ۱۹۳۵ حفاریها توسط لوبرتون ادامه یافت. در ۱۹۷۵ سرانجام خاکبکر مشخص گردید.

دارای ۱۷ لایه استقراری و لایه ۱۸ روی سطح خاکبکر بود.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

تپه بندبال

در شمال تپه جعفرآباد و در شمالشرق تپه جوی در سمت چپ جاده اندیمشک- اهواز واقع است. نخستین بار در ۱۹۳۵ و آخرین بار در ۱۹۷۷ حفاری گردید. لایه ۱۰ بندبال معرف دورهای است که با دوره جعفرآباد III همزمان است.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

شوش

آکروپل شوش = سفال سوزیانا e. سفالهای بدست آمده از لایههای ۲۷ الی ۲۵ را می توان به دو گروه اصلی تقسیم نمود که عبارتند از : ۱- سفالهایی به رنگ روشن (کرم یا نخودی) با نقوش تزئینی به رنگ سیاه ۲- سفال قرمز رنگ برای ظروف کاسه، بشقاب، لیوان، و سبوهایی با گردن کوتاه. از لایه ۲۴ از مقدارسفالهای منقوش و سفال قرمز بطور چشمگیری کاسته می شود.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

چغابنوت

در ۶ کیلومتری غرب چغامیش واقع شده است. هلن ج. کنتور در سال ۷۷-۱۹۷۶ گمانهای آزمایشی حفر نمود. در سال ۷۸- ۱۹۷۷ نیز توسط هیئت کاوش چغامیش مجددا حفاری گردید.

نتایج حاصل از کاوش در چغابنوت در جهت روشنتر شدن ادوار مختلف سوزیانا بسیار موثر بود. دورهبندی آثار بدست آمده از چغابنوت :

۳- دوره سوزیانای جدید (اوائل هزاره چهارم ق.م.)

۲- دوره سوزیانای میانه ۳ (حدود ۴۰۰۰ ق.م)

۱- دوره سوزیانای عتیق ۱ و شکل گیری سوزیانا

دوره سوزیانای میانه ۳ (حدود ۴۰۰۰ ق.م) : بقایای چند محوطه دایرهای شکل مشخص شد که کاربرد واقعی آنها مشخص نشده است.

سفال چغابنوت : بیشترین سفال بدست آمده متعلق به دوره سوزیانا میانه بود. در طیفی از سفال استاندارد نخودی رنگ سوزیانا تا انواع رنگهای قرمز.

سفال مشخصه چغابنوت عتیق سفالهای منقوش داغدار هستند که از سفالهای منقوش داغدار سوزیانا عتیق چغامیش ابتداییترند. در چغابنوت نوعی سفال بدست آمده است که مانند آنها در مجموعه سفالهای سوزیانا عتیق چغامیش وجود ندارد. از آن جمله سفال موسوم به عکس برگردان می باشد. از آنجائیکه این نوع سفالها از کهنترین انواع سفال شناخته شده در چغامیش (سوزیانا عتیق) قدیمیتر هستند نام دورهای را که این سفال معرفی می کنند دوره شکلگیری سوزیانا پیشنهاد کردهاند.

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

چغامیش

در سال ۱۹۶۱ دلوگاز با همکاری هلن کنتور حفاری نمودند. و این حفاری ۱۲ فصل تا ۱۹۷۶ طول کشید و در سال ۱۹۷۷ فقط مطالعه گردید. در سال ۱۹۹۶ عباس علیزاده گزارش ۵ فصل اول را چاپ نمود.

سفال سوزیانا جدید چغامیش : سفال سوزیانا جدید به دو گروه اصلی ۱- نخودی ۲- نارنجی قرمز تقسیم شدهاند. علاوه بر این دو گروه دو نوع سفال دیگر نیز در مجموعه سفال سوزیانا جدید وجود داشتند الف- سفال خاکستری داغدار ب- سفال قرمز با نقوش سیاه.

سفال نخودی دارای شاموت شن نرم است- دست ساز- دارای لعاب گلی غلیظ و یا رقیق بودهاند.

از نقطه نظر فرم و شکل ظروف سفالی سوزیانا جدید به گروههای کلی تقسیم شدهاند :

۱- کاسهها و بشقابهای کوچک که بعضی از آنها دارای نقوش بسیار سادهای هستند.

۲- کاسههای مقعر با کف حلقوی و نقوش ساده هندسی

۳- کاسهها و فنجانهای ساده با بدنه مقعر

۴- ساغرهای کوچک با کف تخت یا پایهای کوتاه و عناصر نقشی ساده

۵- لیوان استوانهای

۶- سبوهای دارای زاویه نزدیک کف

۷- سبوهای کوچک منقوش با گردن کوتاه متمایل به خارج

۸- کوزههای کوتاه پخ

سفال سوزیانا میانه چغامیش : این سفالها نیز به دو گروه اصلی تقسیم می شود ۱- نخودی ۲- قرمز قهوه ای .

سفال نخودی بنوبه خود به زیرگروههای ذیل تقسیم می شود :

الف- سفال نخودی استاندارد : خمیر سفال در طیفی از زرد تا نخودی قرار دارد شاموت آن شن و سفال دست ساز است. فاقد لعاب و دارای نقوش سیاهرنگ.

ب- سفال نخودی ظریف : شاموت شن نرم و خمیر خوب ورز داده شده بیشتر ظروف کوچک از این گروه هستند.

ج- سفال نخودی شنی : شاموت شن و شن نرم ضخامت این نوع سفالها بیش از نوع استاندارد و ظریف است.

د- سفال نخودی با شاموت گیاهی : درصد بسیار کمی هستند و ضخامت بیشتری دارند.

سفال قرمز نیز بنوبه خود به زیرگروههای ذیل تقسیم می شود :

الف- سفال قرمز ساده : شاموت شن نرم و ذرات میکا رنگ در طیف قرمز تا نارنجی

ب- سفال قرمز با لعاب گلی رقیق قرمز : داخل و خارج این ظروف با لعاب گلی رقیق قرمز پوشش داده شده است.

ج- سفال قرمز با لعاب گلی غلیظ نخودی رنگ : گاها دارای لعاب گلی غلیظ نخودی دارند.

دو نوع دیگر سفال سوزیانا میانه :

۱- سفال دارای پوشش بسیار نازک سفید رنگ

۲- سفال خاکستری

سفال سوزیانا میانه از نظر شکل و فرم :

۱- ظروف با دهانه گشاد یا باز

الف- فنجان و لیوانهای بسیار ساده معروف به پوست تخم مرغی

ب- کاسهها و فنجانهای ظریف منقوش

ج- ملاقههای ساده و منقوش با دستههای بلند

د- کاسههای منقوش و یا ساده گود و یا معمولی

ه- لگنچهها و لگنها که در لبه خارجی بعضی از آنها یک ردیف نقوش ساده هندسی کشیده شده است.

و- خمرههای دهان گشاد با گردن کوتاه و لبه کشیده

ز- درپوشها که در مرکز دو نمونه از آنها سوراخی وجود داشت

۲- ظروف با دهانه باریک یا تنگ

الف- سبوهای کوچک ساده با گردن کوتاه و لبه بیرون برگشته

ب- سبو معمولی با گردن متمایل به خارج

ج- سبو کوچک با زاویه ای در ناحیه شانه و گردن کوتاه و لبه به خارج برگشته

د- سبوهای پخ با گردن کوتاه و لبه به خارج برگشته

ه- کوزههای با گردن کوتاه

و- کوزه با گردن کوتاه متمایل به داخل و لبه باریک و کشیده

ز- کوزه با گردن بسیار کوتاه

ح- کوزه و سبوهایی با گردن استوانه ای

ط- کوزههایی با گردن معمولی

۳- ظروف قرمز

الف- کاسههای ساده با لعاب گلی رقیق قرمز رنگ

ب- سبوها و کوزههای ساده با لعاب گلی رقیق قرمز یا لعاب گلی غلیظ نخودی رنگ

ج- سبوهای ساده با گردن کوتاه و دستههای کوچک سوراخدار روی شانه

سفال سوزیانا قدیم از نظر شکل و فرم :

یک از ویژگی های سفال سوزیانا قدیم شاموت گیاهی آنهاست.

الف- انواع کاسههای منقوش که داخل بعضی از آنها با رنگ سیاه نقاشی شده است.

ب- بشقابهای منقوش که در هر دو سطح بشقاب با نقوش هندسی و با رنگ سیاه تزئین شده است.

ج- ملاقههای ساده و منقوش دسته بلند و متوسط

د- ساغرها

ه- سبوهای کوچک با نقوش ساده هندسی تزئینی بر سطح خارجی

و- ظروف بشکهای شکل با رنگ سیاه و عناصر نقشی هندسی ساده که روی آنها تزئین شده است

ز- فنجانهای ساده و منقوش

ح- سفالهای خشن به شکل کاسه های زنگ شکل

ط- لگنچه های بیضی شکل

ی- کوزههای باگردن کوتاه و دهانه تنگ

اکثر سفالهای منقوش سوزیانا قدیم چغامیش دارای علامت ویژه سفالگر هستند.

سفال سوزیانای عتیق :

براساس شاموت به سه گروه اصلی : ۱- گیاهی ۲- شنی ۳- شن نرم تقسیم میشود. این سفال دست ساز و حرارت ناکافی.

۱- سفالهای صیقلی با شاموت گیاهی (سفال سبک و پوک) دارای سطح بسیار صاف- یکی دیگر از ویژگیهای این نوع سفال طریقه ساخت آنهاست این سفالها را با روش لایه لایهای ساخته اند. این روش مانند روش فیتیلهای است با این تفاوت که پهنای فیتیله ها بسیار زیاد است. این نوع سفال در هرسه مرحله سوزیانا عتیق وجود داشته و به همین علت یکی از شاخصههای اصلی سفال سوزیانا عتیق است.

۲- سفال خشن با شاموت گیاهی.

۳- سفال استاندارد با شاموت گیاهی- این نوع سفال متخلخلتر و پوکتر از سایر سفالهاست.

۴- سفال ظریف با لعاب گلی غلیظ قرمز رنگ.

۵- سفال با شاموت گیاهی دارای نوارهای قرمز رنگ.

۶- سفال منقوش داغدار با شاموت گیاهی.

۷- سفال منقوش مات.

۸- سفال خشن.

۹- سفال با خطوط نزدیک بهم.

کهنترین دوره شناخته شده سوزیانا در چغامیش مرحله ۱ سوزیانا عتیق است که شاخصه آن سفال منقوش داغدار با شاموت گیاهی است.

سفال با شاموت گیاهی دارای نوارهای قرمز رنگ شاخصه مرحله ۲ سوزیانا عتیق است

سفال با خطوط نزدیک بهم شاخصه مرحله ۳ سوزیانا عتیق است.

تصاویر موزه ای مناطق نوسنگی و تپه های تاریخی ایران در لینک زیر:

...............

برچسبها: نوسنگی جنوب، تپه علی کش، تپه سبز، تپه موسیان، تپه اشرف آباد، تپه سفید، چغا سفید، تپه خزینه، تپه فروخ آباد، تپه جعفر آباد، تپه جوی، تپه بندبال، چغابنوت.

.............

منطقه نوسنگی جنوب غرب ایران

مستند های مربوط

مستند های بیشتر را در آپارات وبسایت ارگ ایران ببینید، لینک آن در ستون کناری

کلیک کنید: دشمنی با آثار تاریخی ایران

............................

کلیک کنید: تور مجازی تاریخی ارگ ایران

کلیک کنید: مجسمه هرکول الهه میترایی اشکانی

ارگ ایران http://arqir.com

پرسشهای خود را ابتدا در جستجوهای تارنما بنویسید، به احتمال زیاد پاسخ خود را می یابید

جهت آینده ای بهتر دیدگاه خود را بنویسید، و در گفتگوهای تاریخی و جغرافیایی و اجتماعی شرکت کنید

تپه سبز تپه موسیان تپه اشرف آباد تپه سفید چغا سفید تپه خزینه تپه فرخ آباد تپه جعفر آباد تپه جوی تپه بندبال

دوشنبه 2 اردیبهشت 1398 ساعت 19:13

0 نظر

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

منطقه نوسنگی مرکزی ایران در محوطه های دوران کهن استانهای قزوین، قم، تهران، سمنان، اصفهان می باشند. این مناطق نیازمند کاوشهای علمی جدید هستند.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

استانهای قزوین، قم، تهران، سمنان، اصفهان

این برگه پیوست لینک زیر است:

تصویر دیوارنگاری غار دوشه، خرم‌آباد لرستان، حدود هزاره سوم پیش از گاه ایرانی، عکس ۴۸۷۵.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران شامل تپه های زیر است:

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

تپه زاغه

در دشت قزوین قرار دارد. از ۱۳۴۹ حفاری زاغه توسط دانشگاه تهران آغاز شد. تاریخ قدیمی ترین تپه زاغه حدود یکهزاره قبل از گاهشماری ایرانی است.

معماری تپه زاغه

چینه و خشت جزو مصالح اصلی بود. از سنگ فقط در یک مورد برای شالوده دیوار استفاده شده است. شاموت چینه ها و خشتها گیاهی بود که گاهی نیز دارای ناخالصی شن بود. خشتها را بدون استفاده از قالب با دست میساختند. خشتها دارای فرورفتگیهایی برای حمل آسان و دارای شیارهایی برای نگهداری ملاط بودند. دیوارهای جداکننده مسقف و غیر مسقف و دیوارهایی که تیرچوبی روی آنها قرار نمیگرفت از چینه ساخته میشدند. سطح دیوارها و کف برخی از قسمتها را با اندود کاهگل اندود میکردند. دربرخی موارد روی اندود را رنگ آمیزی میکردند. نقوش تزئینی دیوارها را عناصر هندسی تشکیل می داد. رنگهای قرمز و سیاه و زرد و سفید مورد استفاده بود و در برخی موارد برای تزئین دیوارها از نصب قطعات سفال منقوش استفاده می کردند.

منازل مسکونی بصورت مستقل از هم نبودند بلکه هرخانه با خانههای مجاور دیوار مشترک داشت. در ورودی اصلی هر خانه به کوچه باز می شد که آنهم به میدان روستا منتهی میشد. پلان منازل مستطیل شکل بود.

جهت خانه های زاغه شمالشرقی به جنوبغربی یا بالعکس بود چراکه در دشت قزوین همیشه یکی از بادهای راز که باد گرم کویری است و در تابستان با گرد و خاک بسیار زیادی همراه است و جهت وزش آن جنوب شرق به شمالغرب است و باد مه که باد سردی است از شمالغرب به جنوبشرق می وزد یعنی در جهت خلاف باد راز جریان دارد. فقط یک خانه در زاغه وجود داشت که در آن به سمت شمالغرب یعنی مسیر باد مه باز میشد که در آن خانه هم یک دیوار چینهای بادشکن ساخته بودند.

دیوارچینی خشتی به روش قفل و بست بود و دیوارچینی چینهای به روش رگهچینی بود. احتمالا برای پوشش سقفهای مسطح از تیرهای چوبی استفاده می کردند. بطور کلی هرخانه دارای دو قسمت متمایز مسقف و غیرمسقف بود.

سفال تپه زاغه

سفال زاغه به دو گروه الف- سفال زاغه، ب- سفال چشمه علی، تقسیم شده است که سفال زاغه نیز خود به چند زیرمجموعه تقسیم می شود:

الف- سفال نوع زاغه : بدون استثنا دست ساز و دارای شاموت گیاهی است. گاهی خمیر سفال دارای ناخالصی شن نرم بوده است، و بخوبی ورز داده نشده، و در کوره هایی که حرارت آن بخوبی کنترل نشده پخته شده است. گاهی به دلیل حرارت زیاد سفالها به رنگ سبز تیره درآمده است.

رایجترین شکلها عبارت بودند از: کاسه ها و لیوانهای ساده، کماجدانهای دارای بدنه کوتاه و کف تخت. سطح سفال نوع زاغه را ابتدا با لعاب گلی غلیظ و یا با روش دست مرطوب پوشش می دادند، و سپس سطوح داخل و خارج آنرا صیقل می دادند. سفال نوع زاغه براساس ویژگیهای ظاهری می توان به سه گروه عمده، ۱- ساده، ۲- منقوش، ۳- استاندارد زاغه تقسیم کرد.

۱- سفال ساده نوع زاغه: کاسه های ساده و کماجدانها و سبوها تشکیل می دهند. سطوح خارجی و داخلی این نوع سفالها را با روش دست مرطوب لعاب داده سپس روی لعاب را کاملا صیقل می دادند. ناخالصی شنی خمیر سفالها بیش از انواع دیگر سفال زاغه بود.

۲- سفال منقوش نوع زاغه : عناصر نقشی با محلول گل اخری کشیده می شدند، که پس از حرارت دادن به رنگ قرمز تیره چرک درمی آمدند. عناصر نقشی منحصرا نقوش هندسی ساده تشکیل می دادند. در اواخر دوره استقرار در زاغه سفالگران به تقلید از نقوش هندسی سفالهای نوع چشمه علی پرداختند. در دو مورد نیز سفالگران زاغه از نقوش مسبک حیوانی سفالهای نوع چشمه علی تقلید کرده اند، که از استثناهای سفال نوع زاغه بشمار می رود.

۳- سفال استاندارد نوع زاغه: این سفال قبلا با نام تگرگی معرفی شده بود که بعدا به نام استاندارد زاغه اصلاح گردید. این سفال تاکنون بجز زاغه از هیچ محوطه دیگری بدست نیامده است. ساخت و خمیر و شاموت و حرارت همانند سفال منقوش نوع زاغه است. تنها تفاوت در پوشش سطح خارجی است، که با بی سلیقگی انجام گرفته است. سفالگر پس از شکل دادن ظرف را در لایه از شن غلطانیده که نتیجتا سطح آن زبر و آجدار گردیده است.

تاکنون اثری از کوره سفالگری در زاغه بدست نیامده، اما وجود جوش کوره بسیار زیاد نشانگر تولید سفالها در همین منطقه است.

سفال نوع چشمه علی: از طبقه استقراری VIII تا زمان ترک محل این نوع سفال مخلوط و در کنار سفال نوع زاغه بدست آمده است. سفال چشمه علی دست ساز با شاموت گیاهی یا شن نرم و پودر شن هستند. متداولترین شکل کاسه های گرد با کف مقعر و لبه باریک شده است. ابتدا سطح سفال را با لعاب گلی غلیظ می پوشانیدند و سپس آنرا جلا می دادند.

ظروف سفالی تزئینی را با نقوش متشکل از عناصر نقشی هندسی یا مسبک حیوانی و گیاهی تزئین می کردند. برخلاف سفال نوع زاغه در سفال نوع چشمه علی نقوش با دقت و مهارت زیادی کشیده می شد. از سفال نوع چشمه علی حتی یک نمونه جوش کوره بدست نیامد و بنظر می رسد که یک سفال وارداتی بوده باشد.

ــ سفال نوع چشمه علی در میان سفالهای تپه زاغه بدست آمده است.

اشیا تپه زاغه

از اشیا گلی می توان به سردوکها اشاره نمود، و از اشیا سنگی می توان پاشنه درها را نام برد. مهره های کوچک تزئینی هم وجود داشت از جنس سنگ سفید، مرمر، لاجورد و فیروزه. ابزارهای سنگی را معمولا از سنگ چخماق تولید می کردند.

بیشتر اشیا استخوانی را درفش ها و سوراخ کنها تشکیل می دادند. از اشیا فلزی می توان به اشیا مسی چکش کاری شده اشاره نمود.

گورهای تپه زاغه

دو نوع گور وجود داشت گورهای ثابت و گورها مضطرب. اجساد در کف خانه ها و معابر دفن شده بودند، و هیچگونه پوششی نداشتند به استثنا یک کودک اما همه اجساد یک لایه گل اخرا داشتند.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

تپه سیلک

حومه شهر کاشان قرار دارد. گیریشمن در ۱۳۱۲ در تپه جنوبی و در ۱۳۱۶ در تپه شمالی حفاری نمود.

چون قدیمترین آثار سیلک شمالی اندکی جدیدتر از کهنترین آثار زاغه هستند، لذا میتوان قدمت سیلک شمالی را حدود پانصد قبل و پانصد بعد از گاهشمار ایرانی دانست.

تپه شمالی سیلک دو دوره فرهنگی دارد: دوره دوم (سیلک II) متشکل از ۳ لایه است. سیلک II1 قدیمتر و سیلک II3 جدیدتر. دوره قدیمتر (سیلک I) متشکل از ۵ لایه استقراری است. سیلک I1 قدیمتر و سیلک I5 جدیدتر.

تپه جنوبی نیز دو دوره دارد: دوره جدیدتر سیلک IV. دوره قدیمتر سیلک III متشکل از ۸ لایه.

دو قبرستان سیلک: قبرستان B همزمان با عصرآهن III (دربرگیرنده فرهنگ ماد). قبرستان A.

معماری تپه سیلک

سیلک I: نخستین ساکنان سیلک، در سیلک I1 در خانه هایی از نی یا شاخه درختان زندگی می کردند. اما از سیلک I2 به بعد پاره های دیوار که از چینه ساخته شده بودند وجود داشت.

سیلک II: در دوره دوم سیلک ساختار دیوارها خشتی بود البته خشتها دست ساز بودند، و اثر فرورفتگی انگشت در خشتها دیده می شد، که برای نفوذ ملاط بود. علاوه بر کاه تکه های کوچک زغال نیز به شاموت اضافه شده بود. پی چینی دیوارهای خشتی نیز از همان خشتها بود. خشتها را با روش قفل و بست متصل میکردند.

سیلک III: ویژگیهای معماری سیلک III استفاده از خشتهای قالبی در ساختن دیوارها است.

سفال تپه سیلک

انواع سفال سیلک I عبارتند از: چهار نوع سفال سیلک دست ساز و دارای شاموت گیاهی هستند خمیر سفال بعلت داشتن ناخالصی شنی خشن است. سطح اکثر سفالها با دست مرطوب لعاب داده شده و سپس صیقل شده اند. صیقل سطح داخلی بهتر است و حرارت در داخل کوره ها کنترل نمی شده است.

۱- سفال روشن با نقوش سیاه: متداولترین شکل فنجانها و پیالههای بزرگ و کاسه هایی با کف کوچک و لبه کشیده و باریک شده هستند. برای ایستایی برخی حلقه های سفالی داشتند و برخی پایه های کوتاه. لعاب سطحی به رنگ روشن با نقوش به رنگ سیاه بود. در اواخر رنگ نقوش به قهوه ای تیره تبدیل شد. در لایه های سیلک I1 وI2 فقط سطح داخلی سفالها را تزئین می کردند. از لایه I3 به بالا تزئین هر دو سطح انجام می گرفت. از همین لایه I3 به بعد نقوش موسوم به نقوش نردبانی نیز به مجموعه نقوش اضافه شد.

۲- سفال قرمز منقوش: خمیر دارای ناخالصی کمتر و دیواره ظریفتر هستند، سفال قرمز منقوش دارای لعاب گلی غلیظ قرمز تیره رنگی هست و صیقل نشده اند. این نوع سفال در کوره ای با حرارت بهتر پخته شده بنابراین دارای مغز سیاه نیست.

از لایه سیلک I3 رنگ لعاب کمی براقتر می شود و از لایه I4 بخاطر حرارت مناسب دیگر سطح سفال دارای لکه های تیره رنگی که قبلا وجود داشت نیست. بعضی کاسه های این نوع سفال در بدنه و نزدیک کف دارای زاویه هستند. از لایه I4 کاسه های کف تخت رواج بیشتری پیدا کرده اند. و از لایه I5 کاسه های کف تخت با بدنه استوانه ای رواج پیدا می کنند.

۳- سفال تیره رنگ: ساخت این نوع سفال چندان معمول نبود. از این سفال فقط یک قطعه از لایه I1 و چند قطعه از بقایای لایه سیلک I3 بدست آمد. شاموت گیاهی با خرده زغال و حرارت کم و مغز سیاه از جمله ویژگی های این سفال است.

۴- سفال ساده: خمیر دارای ناخالصی شن بسیار زیاد و بدنه ظروف بسیار ضخیمتر از انواع سه گانه قبلی است. تردی و شکنندگی این سفال هم از انواع دیگر بیشتر است. سطح سفال به روش دست مرطوب با لعاب گلی غلیظ کرم رنگ پوشش داده اند. دیگ، کماجدان و کاسه های بزرگ از اشکال این ظروف است.

سفال سیلک II: دست ساز و دارای شاموت گیاهی و خمیر بدون ناخالصی، سطح سفال با لعاب گلی غلیظ پوشش داده شده است. رنگ لعاب بطور معمول قرمز است ولی از کرم روشن نیز استفاده شده است. ظروف در کورههای بسته و کنترل حرارت بهتر پخته شده اند. بهمین دلیل مغز سفالها یکدست و بدون دود زدگی است.

اندازه ظروف کوچکتر از دوره اول است. اشکال مختلف بشقابها و کاسه ها با کف تخت یا کف کوچک حلقوی می ساختند.

نقوش تزئینی را با رنگ سیاه می کشیدند و معمولا هر دو سطح ظرف را تزئین می کردند. علاوه بر نقوش هندسی دوره اول در این دوره از نقوش هندسی ترکیبی همانند خطوط صفحه شطرنج و نقوش موسوم به سبدی نیز استفاده گردید. مهمترین نوآوری استفاده از نقش گیاهان و حیوانات بود. نقوش گیاهی کاملا مسبک و نقوش حیوانی اکثر مسبک بودند.

سفال سیلک III: سفال این دوره سیلک را با چرخ ساخته اند که پدیده جدیدی است. همچنین در تزئین سفال ها از نقوش انسانی نیز استفاده می شود که نوآوری جدیدی است.

اشیا تپه سیلک

اشیا تجملی مانند مهره ها و دستبند سنگی، در دوره دوم از فیروزه هم برای ساختن مهر استفاده می کردند. نخستین نمونه فیروزه از لایه سیلک II3 بدست آمد. در دوره سیلک II بر تعداد ظروف سنگی افزوده شد. اشیا استخوانی شامل درفشها و سوراخ کنها بودند. جالبترین اشیا استخوانی بدست آمده از سیلک شمالی دسته های استخوانی بودند. نخستین نمونه شی مسی لایه استقراری سیلک I3 بدست آمد. این شی درفش مسی بود، که با چکش کاری ساخته شده بود.

اشیا سیلک III: بنظر می رسد در این دوره از چگونگی ذوب مس و ساختن اشیا مسی با استفاده از قالبگیری اطلاع داشتهاند. یکی از پدیده های مهم اواخر دوره فرهنگی سیلک III استفاده از مهرهای مسطح است. همچنین سنت تدفین در زیر مناطق مسکونی نیز همچنان ادامه داشت.

اشیا سیلک IV: در سیلک IV همان فرهنگ سیلک III جریان داشت، و فقط مهرهای استوانه ای جایگزین مهرهای مسطح گردید. مهمترین پدیده این دوره استفاده از خط و نگارش می باشد.

گیریشمن معتقد است که ساکنان سیلک شمالی در پایان II3 به محل سیلک جنوبی نقل مکان کرده اند، و طبقه اول سیلک III که روی خاک بکر قرار دارد موید همین مطلب است.

گورستان تپه سیلک

آثار بدست آمده از قبرستان A و B به ترتیب معرف دوره مفرغ و آهن می باشند.

گورستان B: این قبرستان از طرف حفار دربرگیرنده فرهنگ مادی معرفی شده است. گورستان در بخش غربی محل استقرار کشف شده و بیش از یکصد گور در آن شناسایی شده است.

قبور ثروتمندان و نجبا عبارت بودند از گودال هایی که در زمین کنده شده بود، و پس از جاسازی جسد در داخل آن اشیا مورد نیاز را در کنارش قرار می دادند، و سپس روی آنرا می پوشاندند. بطوریکه از سطح زمین بالا می آمد، و بر روی آن تخته سنگهای بزرگ و یا لوحه های بزرگ از گل پخته قرار می دادند و بدین ترتیب روی قبر پوششی از شیروانی قرار می گرفت.

از مطالعه اشیا قبور می توان پیبرد که برنز و مس به فراوانی استعمال می شد و آهن نیز معمول گردیده بود. سلاح های جنگجویان و وسایل تزئین اسب و زین و برگ آنها از آهن و برنز ساخته شده بود ولی مردم سیلک هنوز بوجود طلا پی نبرده بودند. در میان ظروف سفالین بدست آمده از قبور قوری های منقوش با آبریزهایی به شکل منقار پرندگان بیش از سایر ظروف جلب توجه می کند.

همزمانی و مشابهت آثار سیلک با سایر محوطه ها

۱- در گیان VA سفالی شبیه سیلک I بدست آمده است و توسط دکتر ملک تحت عنوان سفال چشمه علی طبقه بندی شده است.

۲- در تپه شغالی سفال مشابه سیلک I و II بدست آمده است.

۳- در قلعه دختر سفال سیلک II بدست آمده است.

۴- در قومس سفال سیلک II بدست آمده است.

۵- در قم سفال سیلک III بدست آمده است.

۶- در محمودیه سفال چرخساز مشابه سیلک III بدست آمده است.

۷- مشابه سفالهای سیلک III در تپه الف تل جری دوره Iبدست آمده است.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

تپه سنگ چخماق

در ۸ کیلومتری شمال شاهرود به سمت گرگان قرار دارد. سه ایچی مسودا در ۱۳۴۸ این تپه را شناسایی کرد، و در ۱۳۵۰ و ۱۳۵۲ حفاری نمود.

این تپه از دو برجستگی کوچک تشکیل شده است. برجستگی غربی کوچکتر و قدیمتر و برجستگی شرقی بزرگتر و جدیدتر است. برجستگی غربی دارای ۵ لایه و برجستگی شرقی دارای ۶ لایه استقراری است.

مسودا معتقد است برجستگی غربی قدیمتر از برجستگی شرقی است و متعلق به دوره نوسنگی بدون سفال و نتیجتا مسودا تاریخ هزاره اول قبل از گاهشماری ایرانی را برای برجستگی غربی پیشنهاد می کند.

معماری تپه سنگ چخماق

منازل مسکونی در برجستگی غربی دارای سه اتاق مجاور هم بودند، که کف اتاق میانی به اندازه یک پله پایینتر از کف اتاقهای جانبی قرار داشت. ورودی خانه ها در سمت جنوب قرار داشت و خانهها نسبتا کوچک بودند. دیوارها ضخیم بوده و با چینه ساخته میشدند و با اندود کاهگل و گل اخرا اندود و تزئین می شدند. نقشه خانههای برجستگی شرقی که مربع و بزرگ بودند از نظم کمتری برخوردار بود دیوارخانههای مسکونی برجستگی شرقی ضخیمتر و از خشت بود.

سفال: اکثرا از برجستگی شرقی بدست آمده، دست ساز با شاموت گیاهی که به عقیده حفار با روش فیتیله ای ساخته شده اند. نقوش تزئینی منحصرا نقش هندسی ساده بود.

اشیا: تیغه های سنگی، درفشهای استخوانی، پیکرکهای گلی انسانی و حیوانی.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

تپه چشمه علی

در محله صفاییه شهرری تهران قزلز دارد. در سال ۱۳۱۳ اریک اشمیت حفاری کرد.

معماری تپه چشمه علی

دیوارها با خشت و چینه ساخته می شدند و نقشه خانه ها مستطیلی شکل بود. اجساد داخل روستا به حالت جمع شده دفن می شدند.

سفال تپه چشمه علی

دست ساز دارای شاموت گیاهی و در برخی موارد شن نرم است. شاخصه سفال چشمه علی نقوش تزئینی آنهاست، که نقوش با رنگ سیاه یا قهوه ای تیره بر روی سطح قرمز براق کشیده شده اند. نقوش تزئینی شامل عناصر هندسی و مسبک گیاهان و حیوانات است. گیاهان بصورت پیچهای اسلیمی و حیوانات همانند آهو و غزال و.... کلیه نقوش با هنرمندی و دقت و مهارت و ظرافت کشیده شده اند. سطح داخلی برخی از ظروف با با الهام از سبد با نقوش سبدی تزئین می کردند.

مک کان سفالهای چشمه علی را به سه گروه ذیل تقسیم کرده است: ۱- I الف زیرین (سیلک I). ۲- I الف زبرین (سیلک II). ۳- I ب (سیلک III).

با توجه به اینکه سفالهای گروه ۱ و ۲ مک کان یا سیلک I و سیلک II در چشمه علی و همچنین در تپه زاغه از زمان استقرار در طبقه VIII تا زمان ترک محل و در پایان طبقه I بطور مخلوط و در کنار هم بدست آمده اند در چشمه علی در لایه های عمودی و در زاغه در سطحی افقی می توان آنها بعنوان سفال نوع چشمه علی معرفی کرد.

همزمانی و مشابهت آثار چشمه علی با سایر محوطه ها:

۱- سفال چشمه علی در گیان VA بدست آمده است.

۲- سفال چشمه علی در سیلک I بدست آمده است.

۳- سفال چشمه علی در تپه زاغه بدست آمده است.

۴- سفال چشمه علی در تپه های سیاه بوم (اریسمان)، و محمدآباد و چشمه بلبل و محمودیه و پویینک و تپه شغالی و دشت دامغان و خوریان و شیخ تپه دلازیان و شیرآشیان و قومس بدست آمده است.

۵- سفال چشمه علی در تورنگ تپه بدست آمده است.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

سیاه بوم یا اریسمان

در حومه شهرستان نطنز قرار دارد. سفال دستساز با شاموت گیاهی یا شنی. دارای لعاب گلی غلیظ به رنگ قرمز و با نقوش مسبک گیاهی و اسلیمی، حیوانی و پرندگان از نوع سفالهای چشمه علی تزئین شده بودند.

کله دشت ــ در ۱۳۲۶ حفار مجاز تجارتی شد. سفال خشن با خمیر قرمز با نقوش هندسی سیاهرنگ جناغی و زیگزاگ

مسره ــ در نزدیکی ساوه. سفال دست ساز و خمیر قرمز و دارای ناخالصی زیاد شن با شاموت مرکب از گیاه و شن. سطح سفال با لعاب گلی غلیظ به رنگ قرمز تیره پوشش داده شده بود. ظروف با رنگ خاکستری متمایل به سیاه و با عناصر نقشی ساده تزئین شده بودند. شکل ظروف ساده و اکثر کاسه های گود با دهانه باز بودند.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

قلعه دختر

در مسیر قم به انارک سفال قرمز رنگ ظریف که با رنگ سیاه نقوش بزکوهی و پرندگان داشت همانند سیلک II.

قم ــ سفالی همانند سیلک III.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

قره ‌تپه قمرود

قره ‌تپه مربوط به هزاره اول تا سوم گاه ایرانی، و در بیست کیلومتری شمال شهر قم، نرسیده به روستای قمرود واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۶ فروردین ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۱۹۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در ۱۳۶۷ میرعابدین کابلی این محوطه را بررسی و حفاری کرد. دارای ۸ دوره ساختمانی که قدیمترین آنها مربوط به هزاره اول قبل از گاهشمار ایرانی است.

تصویر قره تپه قمرود، عکس شماره ۸۹۱۳.

محمدآباد ــ در مسیر تهران به قم سفال قرمز با نقوش سیاهرنگ مشابه چشمه علی.

چشمه بلبل ــ در ۲٫۵ کیلومتری جنوب شرق زاغه، دارای سفال نوع چشمه علی.

محمودیه ــ تپه دو گانه در ۷۰ کیلومتری شمال شرق زاغه. دارای سفال چشمه علی و تعدادی سفال چرخساز مشابه سیلک III.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

تپه ازبکی

محوطه باستانی ازبکی یکی از محوطه‌های باستانی ارزشمند تاریخی فلات ایران واقع در شهرستان نظرآباد از شهرستان‌های استان البرز می‌باشد. ازبکی محوطه باستانی گسترده‌ای است که از یک تپه بلند مرکزی (تپه الف) به ارتفاع ۲۶ متر از سطح زمین‌های اطراف و تعدادی تپه کوتاه تشکیل شده‌ است، که ارتفاع بلندترین آن‌ها از چند متر تجاوز نمی‌کند. برای این محوطه باستانی می‌توان وسعتی برابر صد هکتار به ابعاد یک کیلومتر در یک کیلومتر در نظر گرفت.

محوطه باستانی ازبکی در زمین‌های کشاورزی روستا واقع شده ‌است. بخش‌هایی از این محوطه باستانی نه هزار ساله را کارشناسان مرکز باستان‌شناسی ایران در سال ۱۳۴۸خورشیدی مورد شناسایی قرار داده، و در سال۱۳۵۲ به شماره ۹۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است. در ۱۳۷۷ مجید زاده در اینجا حفاری نمود.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

تصویر ظرفی از آثار زیر خاکی تپه ازبکی، در موزه ایران باستان، عکس شماره ۵۲۷۸.

تپه سرخاب ــ در دشت ساوجبلاغ، دارای سفال منقوش با نقوش قرمز روی زمینه سیاهرنگ مشابه سفال اسماعیل آباد.

گنج تپه و سیاه تپه ــ در مسیر تهران قزوین، دارای سفال قرمز مشابه سفال اسماعیل آباد.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

موشه لان تپه

یا اسماعیل آباد، :در ساوجبلاغ قرار دارد.

معماری: در این تپه ۱۰ طبقه معماری مشخص گردید. از بالا به پایین شماره گذاری شد. سالم ترین بقایای معماری در طبقه V بود دیوارها با خشت و نوعی خشت که طلایی آنها را مشته خشت نامیده است ساخته شده بودند.

سفال: در لایه های فوقانی علاوه بر نقوش هندسی دارای نقوش انسان و حیوان است. سفال قرمز با نقوش سیاهرنگ. شکل متداول پیاله های دارای کف کوچک معقر.

همزمانی و مشابهت آثار اسماعیل آباد با سایر محوطه ها:

۱- در تپه سرخاب سفال اسماعیلآباد بدست آمده است.

۲- در گنجتپه و سیاهتپه سفال اسماعیلآباد بدست آمده است.

بارلکین ــ سفال مشابه قره تپه.

پویینک ــ در دشت ورامین در ۷ کیلومتری شمالغرب ورامین. قطعات سفال نوع چشمه علی بدست آمد.

تپه شغالی ــ در شمال غربی پیشوای ورامین واقع شده است. در ۱۳۶۳ شناسایی شد و در ۱۳۷۰ آقای احمد تهرانی مقدم گمانه ای حفر نمود.

دیوارها با خشت یا چینه و ترکیبی از آنها ساخته شده است. سفالهای بدست آمده از این تپه مشابه چشمه علی و سیلک I و II و حصار I بود.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

قره تپه شهریار

در روستای جوکین از توابع علی شعوض شهریار در حدود ۴۰ کیلومتری جنوب غرب تهران واقع شده است. در ۱۳۳۶ چند گمانه آزمایشی حفر شد.

معماری: دیوار منازل با خشت و بدون پی ساخته شده بود. خشتها دست ساز و دارای اثر فرو رفتگی بودند. دیوارها دارای اندود کاهگل با رنگ آمیزی قرمز بودند.

سفال: اکثر دست ساز و خشن هستند ولی بعضی نمونه ها دارای خمیر ظریفتر بودند. سفالها لعاب گلی غلیظ دارند که براق شده اند. متداولترین شکلها فنجان، انواع کاسه، لیوان و…. نقوش تزئینی اکثرا هندسی و منقطع هستند. نقش مسبک بزکوهی بطور گسترده استفاده شده است، و روی یک لیوان نقش مسبک یک زرافه کشیده شده، که در نوع خود منحصر بفرد است.

در تپه بارلکین سفال قره تپه شهریار بدست آمده است.

مهران آباد ــ در ۲۵ کیلومتری جنوب غرب تهران و در کنار راه تهران ساوه واقع شده است. در ۱۳۳۸ نگهبان و یانگ مشترکا حفاری کردند. سفال دست ساز با شاموت گیاهی و دارای ناخالصی و پخت در حرارت کم. نمونه بسیار خوب از سفالهای پوک ایران محسوب می شود.

دشت دامغان ــ دارای نمونه سفالهای نوع چشمه علی می باشد.

خوریان ــ در ۱۰ کیلومتری جنوب شرق شهر شاهرود واقع شده است. در ۱۳۶۸ حسن رضوانی حفاری نمود

دارای سفال نوع چشمه علی، دست ساز، شاموت سفالها با بدنه های ضخیم مخلوطی از سبزیجات خرد شده و شن و شاموت سفالهای ظرف شن نرم بود. ابتدا سطح سفال را لعاب گلی غلیظ پوشش داده و سپس صیقل کرده بودند. نقوش با رنگ سیاه روی زمینه قرمز کشیده شده بود. نقوش تزئینی شامل عناصر هندسی و مسبک حیوانی و گیاهی می شد.

شیخ تپه دلازیان ــ در ۸ کیلومتری جنوب شرق سمنان. دارای سفال مشابه نوع چشمه علی است

شیرآشیان ــ در سمنان، دارای سفال مشابه نوع چشمه علی است.

قومس ــ در ۳۴ کیلومتری غرب دامغان واقع شده است. نخستین فصل حفاری در ۱۳۴۶ و سپس در ۱۳۵۰ و ۱۳۵۵ ادامه یافت. دارای سفال نوع سنگ چخماق، چشمه علی و دوره دوم سیلک می باشد.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

تورنگ تپه

در ۲۰ کیلومتری شمال شرق گرگان واقع شده است. مجموعه ای از چند تپه نزدیک هم، که بزرگترین آنها تپه الف است. نخستین فصل حفاری در ۱۳۱۰ توسط وولسین انجام شد. ژان دهه در ۱۳۳۸ بازدید نمود، و در ۱۳۴۰ حفاری را آغاز کرد، و بیش از ۱۲ فصل حفاری را ادامه داد.

سفال تورنگ تپه

سفال پیش از تاریخ تورنگ تپه بنام سفال خاکستری شهرت دارد. به نوشته وولسین قدیمیترین سفالی که از تورنگ تپه بدست آمد قطعه کوچکی بود از یک ظرف بسیار ظریف که دو میلیمتر ضخامت آن بود و با نقوشی که با رنگ سیاه روی زمینه نخودی کشیده شده بود تزئین شده بود. البته دهه قبلا نوشته بود که قدیمیترین نوع سفالهای تورنگ تپه از تپه ج (c) در غرب تپه الف بدست آمده است. او گفته در این تپه سفالهایی مشابه سفالهای مشخصه حصار II بدست آمد. این سفالها نرم و شکننده و دارای خمیری قرمز رنگ و شاموت گیاهی بودند. سطح سفال بالعاب گلی غلیظ کرم رنگ پوشش داده بودند، و نقوش تزئینی را با رنگ قهوه ای روی آن کشیده بودند. برای تزئین ظروف از نقوش ساده هندسی استفاده شده بود. در مواردی داخل و خارج ظرف را تزئین کرده بودند. دو قطعه از سفالها نقش حیوانی را نشان می دهند، که تقریبا در تمام محوطه های دارای سفال نوع چشمه علی دیده شده است.

براساس حضور سفالهای نوع چشمه علی در تورنگ تپه ژان دهه آنها را متعلق به دوره های زیر دانسته:

۱- دوره تورنگ تپه I الف قابل مقایسه با فرهنگ جیتون.

۲- دوره تورنگ تپه I ب قابل مقایسه با فرهنگ اسماعیل آباد.

۳- در تورنگ تپه سفالهایی مشابه سفالهای مشخصه حصار II بدست آمد.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

یاریم تپه

در ۹ کیلومتری جنوب گنبد قابوس است، و در ۱۳۳۹ حفاری گردید.

معماری: دیوارها از چینه و قلوههای گلی خشت مانند ساخته شده اند. کفها با خاک کوبیده هموار شده و در مواردی دارای لایه اندود کاهگل می باشد.

سفال: سفال بدست آمده از یاریم تپه به ۵ گروه زیر تقسیم می شود:

۱- سفال دوره نوسنگی یاریم تپه دست ساز و دارای شاموت گیاهی است. سطح ظروف دارای لعاب گلی غلیظ کرم رنگ دارای نقوش تزئینی هندسی و خطی که با رنگ سیاه یا قرمز کشیده شده اند. این نوع سفالها در سه لایه اول استقراری بدست آمده اند. به عقیده استروناخ مشابه سفالهای بدست آمده از آنو و جیتون بودند.

۲- سفالی با شاموت شن نرم و دارای لعاب گلی قرمز رنگ نقوش تزئینی با رنگ سیاه کشیده می شد و سفال آنها مشابه سفال دوره III شاه تپه بود. که قدمت آن ۳۲۰۰ الی ۲۹۰۰ ق.م. بود. در میان سفالهای این گروه تعدادی سفال خاکستری مشابه سفال تورنگ تپه نیز وجود داشت.

۳- سفال مشخص این دوره خاکستری داغدار که قدمت آن به هزاره سه گاه ایرانی می رسید.

۴- در عصر آهن حدود هزار چهار گاه ایرانی. سفال نارنجی، قهوه ای، و یا خاکستری مشابه سفالهای مارلیک وجود داشت.

۵- آثار فوقانیتر لایه های یاریم تپه با سفال پارتی همراه بود. سفال قرمز ظریف مشابه تورنگ تپه و قومس.

همزمانی و مشابهت آثار یاریم تپه با سایر محوطه ها:

۱- سفال مشابه آنو و جیتون. ۲- سفال مشابه شاه تپه III . ۳- دارای سفال مشابه تورنگ تپه.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

تپه آنو

در نزدیکی عشق آباد پایتخت ترکمنستان. نخستین بار توسط سرتیپ کوموروف در حدود ۱۸۸۰ حفاری شد، و سپس در سال ۱۹۰۴ توسط رالف پامپلی بازدید و مجددا حفاری گردید.

دو تپه به فاصله ۱٫۵ کیلومتر از همدیگر واقع شده اند، که تپه های آنو نامیده می شوند. تپه شمالی قدیمیتر و کوتاه تر است و تپه جنوبی جدیدتر و بلندتر است.

معماری: در تپه شمالی دیوار منازل با خشت ساخته شده، و فقط کودکان در زیر کف منازل مسکونی دفن شده اند.

سفال: سفال آنو براساس ظاهر به سه گروه تقسیم می شود:

۱- سفال با لعاب گلی ریقی قرمز یا قهوهای که از ابتدا در تپه شمالی حضور داشتند.

۲- سفال دارای لعاب گلی غلیظ به رنگ سفید متمایل به سبز یا به رنگ زرد متمایل به سبز که نخستین نمونه های این سفال ۳ متر بالاتر از خاک بکر بدست آمد.

۳- سفال دارای لعاب گلی غلیظ قرمز یا بنفش که تولید آنها ۸٫۴۰ متر بالاتر از خاک بکر آغاز شد، و تا پایان استقرار در تپه شمالی ادامه داشت. خمیر این سفال ناخالصی نداشت و رنگ آن قهوه ای روشن بود. سفال خوب پخته شده و بسیار سخت بود. سطح این نوع سفالها صیقل نشده و مات باقیمانده بود.

مک کان سفالهای آنو شمالی را به دو گروه آنو I الف، و آنو I ب تقسیم می کند، و در توصیف آنها می نویسد:

سفالهای آنو I الف در حالی که شباهتهایی با سفال سیلک I دارد، از نوع سفالهای سیلک II است، با این تفاوت که در آنو سفالهای با سطح روشن مانند سیلک II کاملا از بین رفته است.

همزمانی و مشابهت آثار آنو با سایر محوطه ها:

۱- دارای سفال مشابه سیلک II. ۲- سفال آنو در یاریم تپه بدست آمده است.

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

تپه جیتون

تپه کوچکی در حدود ۳۰ کیلومتری شمالشرق عشق آباد و تپه های آنو که حدود ۴۰۰۰ مترمربع مساحت دارد. ماسون حفار محوطه است.

بعقیده ماسون فرهنگ دوره قدیم جیتون هم افق با فرهنگ جارمو در عراق و تپه گوران در کرمانشاه است، و فرهنگ میانی و تا حدودی دوره جدید جیتون شبیه فرهنگ سیلک I است. فرهنگ جیتون متشکل از سه دوره است.

۱- آثار اولین دوره یا دوره قدیم جیتون که از محلهای زیر بدست آمده است: تپه جیتون، لایه تحتانی چوپان تپه، لایه تحتانی توگولوک.

۲- آثار دوره میانی فرهنگ جیتون از لایه های فوقانی چوپان تپه، توگولوک تپه، بامی، نسا جدید، پسجیک تپه، لایه تحتانی مونجوقلی تپه، چاقی لی تپه، بدست آمده اند.

۳- آثار جدیدترین دوره فرهنگ جیتون لایههای فوقانی چایق لی تپه بدست آمده است. بر اساس آزمایش کربن ۱۴ آثار دوره جدید فرهنگ جیتون اوایل هزاره اول گاهشماری ایرانی است.

معماری: خانه های مسکونی تک اتاقه با نقشه مستطیل شکل بنا شده اند. دیوارها با خشت ساخته شده و فقط در بامی به دلیل نزدیکی به کوهستان برای ساختن دیوارها از سنگ استفاده شده است. خانه های تک اتاقه جیتون همه با نقشه واحدی بنا شده اند.

سفال: سفال دوره قدیم دست ساز شاموت گیاهی و سطح سفال صیقل داده شده کاسه های استوانه ای و مخروطی متداولترین شکل ظروف را تشکیل میدهند. در دوره قدیم ۱۲% ظروف دارای نقوش قرمز روی زمینه کرم بودند. عناصر نقشی ساده و هندسی هستند.

در دوره میانه شکل ظروف از تنوع بیشتری برخوردار است و نقوش با دقت بیشتری کشیده شده است، و نقش نواری از مثلث بیش از پیش متداول گردیده است.

در دوره جدید از مقدار نقوش کاسته شده ولی در هر دو سطح ظرف تزئین می شده اند. در این دوره نقوش شبه درختی نیز ظاهر شده است.

در یاریم تپه سفال مشابه جیتون بدست آمده است.

تصاویر موزه ای مناطق نوسنگی و تپه های تاریخی ایران در لینک زیر:

...............

برچسبها: منطقه نوسنگی، نوسنگی مرکزی ایران، تپه زاغه، تپه سیلک، تپه سنگ چخماق، تپه چشمه علی، قره ‌تپه قمرود، تورنگ تپه، یاریم تپه، تپه جیتون، تپه آنو.

.............

منطقه نوسنگی مرکزی ایران

مستند های مربوط

مستند های بیشتر را در آپارات وبسایت ارگ ایران ببینید، لینک آن در ستون کناری

کلیک کنید: ایلام آوان هوپشن هوپسانا

............................

کلیک کنید: آئین مهریسم و آئین میترائیسم

کلیک کنید: معابد خورهه محلات لااودیسه نهاوند

ارگ ایران http://arqir.com

پرسشهای خود را ابتدا در جستجوهای تارنما بنویسید، به احتمال زیاد پاسخ خود را می یابید